را چون دوران رسول خدا (ص) به انجام برسانند و چنين شرايطى در امامت نيابى عصر غيبت و دوران رهبرى فقهاى عادل و حداقل نظارت فقيه جامع‌الشرايط بر امر جهاد امكان‌پذير است و در هر حال جهاد يك امر حكومتى و مربوط به دولت اسلام است، هرچند كه اين دولت با رهبرى مستقيم و با نظارت فقيه عادل سامان گرفته باشد.

بيشتر فقها در تعريف جهاد به‌نوعى آن را شامل بغاة (شورشيان بر عليه امام) دانسته (15) و به دنبال كلمۀ كفار جمله «و من جرا مجراهم» را اضافه كرده‌اند. (16) چنين تعريف عامى از جهاد نشان‌دهنده آن است كه جهاد در مورد اشخاص نيز صادق است، چنانكه دشمن مى‌تواند از كفار و يا مسلمانان ياغى باشد.

مفهوم اسلامى جهاد با تعريف حقوقى جنگ در مورد دفاع مشروع و مخاصمات مسلحانه مقاومت و رهايى‌بخش و يا جنگ‌هاى انقلابى تطابق دارد.

بر خلاف ديدگاه‌هايى كه احيانا در مكتب‌هاى حقوقى معاصر ديده مى‌شود كه جنگ را پديده‌اى مافوق حقوق تلقى مى‌كند و بر مبناى تفكر ناسيوناليستى و يا پوزيتيويستى جنگ را رخدادى اجتماعى و بيگانه از مبانى و مقررات حقوق مى‌انگارند و يا گاهى آن را ضد حقوق و بنابر ماهيت خويش در جهت نفى مقررات حقوقى تلقى مى‌كنند؛ اسلام جهاد را جزئى از مقررات حقوقى و پايبند به آن مى‌داند و اصولا ماهيت جهاد را يك قاعده حقوقى مى‌شمارد و اهداف آن را به اجراى مقررات مبتنى بر عدالت و قواعد حقوقى عادلانه محدود مى‌كند.

در انديشۀ اسلامى، جهاد يك حالت ما فوق شريعت و يا ناقض مقررات شرع و حتى خارج از چارچوب قواعد عمومى شريعت اسلام نيست و نيز از مقررات خاص حقوقى مربوط به احكام جهاد، كه بر آن حاكمند و مخاصمات مسلحانه كه در چارچوب قواعد عمومى شريعت اسلام و نيز تحت مقررات شرعى خاص جهاد، گسترش و يا محدود و يا خاتمه مى‌يابد و حتى هيچ نوع از حالت مربوط به فرد، جامعه و روابط بين‌الملل از مقررات شريعت خارج نيست.

در مفهوم فقهى، جهاد عبارت از تلاشى است كه مسلمان از راه ايثار مال، جان، و توان خود در برابر دشمنان غير مسلمان و يا مسلمانانى كه بر عليه امام مسلمانان شوريده‌اند، به كار مى‌بندد.

فقها در مفهوم اسلامى جهاد بنا به ماهيت عبادى آن عنصر معنوى قصد و نيت را معتبر دانسته‌اند به اين معناى كه پيكار مسلحانه و درگيرى نظامى هنگامى جهاد محسوب مى‌شود كه براى خدا و با نيت و هدف اعتلاى اسلام و اقامه شعائر و يا برداشتن موانع از پيش پاى دعوت اسلام انجام شود.

فقها جهاد را از عناوين توصيه به شمار آورده‌اند به اين معنا كه هرگاه فرد يا جامعه مسلمان فريضه جهاد را با انگيزه مادى و بدون قصد قربت انجام دهند، به وظيفۀ خود عمل كرده و از مسئوليت مبرا خواهند بود ولى ديدگاه اسلام در جهاد و معنا و ماهيت اين وظيفه به طور كامل الهى، مبتنى بر احساس مسئوليت فرد و جامعه در برابر خداست.

ظاهر آيات جهاد حكايت از آن دارد كه وجوب جهاد، وجوب كفايى است و اين مسئله از ضروريات دين محسوب مى‌شود.