در حديثى از امام رضا (ع) آمده است:

«و الجهاد واجب مع الامام عادل» (4) امام رضا (ع) فرمود: جهاد در كنار امام عادل واجب است.

از برخى از متون روايى مانند پاسخ امام سجاد (ع) به حسن بصرى كه امام (ع) را به جهاد دعوت مى‌كرد، استفاده مى‌شود كه جهاد تنها در مورد كسانى صادق است كه شرايط لازم و مذكور در آيۀ 112 سوره توبه را احراز كرده باشند. (5)

حداقل، صفات مذكور در آيه در مورد فرماندهان و مدبران عمليات جنگى صادق باشد، به ويژه صفت: (وَ اَلْحٰافِظُونَ لِحُدُودِ اَللّٰهِ‌) كه تنها در مورد دولت (امامت) قابل صدق مى‌باشد.

فرماندهى جنگ بايد از علم و درايت و كفايت لازم برخوردار باشد تا امكان جلوگيرى از حوادث ناخواسته و قهرى ظالمانه و به دور از حق و عدالت فراهم شود.

اما تعليلى كه در اين روايات ديده مى‌شود مبيّن آن است كه شرط حضور امام (ع) در جهاد و يا اذن وى به اين لحاظ است كه مقررات اسلامى در آغاز و اثناء و پايان جهاد توسط رزمندگان و فرماندهان رعايت شود و از آنجا كه بدون حضور و اذن امام (ع) ممكن است امر جهاد توسط كسانى‌كه علم و صلاحيت لازم را ندارند، انجام شود، تأكيد شده كه جهاد بايد با حضور و يا اذن امام باشد تا با تشخيص امام صلاحيت‌هاى لازم در مجريان جهاد احراز شود.

گرچه از روايات مى‌توان موضوعيت نداشتن حضور و اذن امام (ع) را در جهاد به دست آورد، ولى بى‌شك مفاد تعليل در اين روايات مبين آن است كه جهاد بايد توسط كسانى مديريت و فرماندهى شود كه آشناى با احكام و ضوابط شرعى آن بوده و بتوانند جهاد را چون دوران رسول خدا (ص) به انجام برسانند و چنين شرايطى در امامت نيابى عصر غيبت و دوران رهبرى فقهاى عادل و حداقل نظارت فقيه جامع‌الشرايط بر امر جهاد امكان‌پذير است و در هر حال جهاد يك امر حكومتى و مربوط به دولت اسلام است، هرچند كه اين دولت با رهبرى مستقيم و با نظارت فقيه عادل سامان گرفته باشد. (6)

منابع

1 و 2 - جواهر الكلام 3/2؛ 3 - وسائل‌الشيعه 34/11؛ 4 - حقوق مخاصمات مسلحانه 10/1؛ 5 - وسائل‌الشيعه 11 / 33؛ 6 - فقه سياسى 208/5-204.

جهاد (و احكام عمومى آن)

جهاد داراى احكام ويژه‌اى است كه از آن جمله موارد زير است:

1. هزينه كردن صدقات واجب مانند زكات مال و زكات فطره و نظام العباد و مجهول‌المالك و مالى كه نذر شده براى خدا (جهاد قربى) و صدقات مستحب، براى موارد انواع چهارگانۀ جهاد جايز است، بلكه نسبت به ديگر مصارف زكات اولويت دارد؛

2. فرمانده و رييس مطاع مسلمانان مى‌تواند از اراضى و باغات و مزارع خراج بگيرد و هزينۀ جهاد كند؛

3. فرمانده و رييس مطاع مسلمانان مى‌تواند از محل درآمدهاى دولت اسلامى حتى مظالم به كفار جهت تأليف قلوب بپردازد و همچنين به بعضى از مسلمانان، تا از آنها بر عليه دشمن متجاوز يارى بجويد؛