مى‌شوند، (8) اما مشروط بر آن است كه حضور و مشاركت فعال جسمى و فكرى در جبهه به نفع دشمن نداشته باشند (9) و برخى از فقهاء (10) در مورد بيمارانى كه به زودى معالجه و اعزام به جبهه مى‌شوند مصونيت را مورد ترديد قرار داده‌اند،5. روحانيان و افرادى كه به عبادت اشتغال دارند:

اين گروه نيز هنگامى مى‌توانند از مصونيت برخوردار باشند كه مشاركتى در جنگ نداشته و توسط آنان، دشمن تقويت نشود؛ گرچه اقوال فقها در اين مورد متعارض است، ولى آنچه كه گفته شد نظر نهايى است كه از مجموع آراى فقهى مى‌توان استنباط كرد. (11)

6. كشاورزان و صنعتگران و كسانى‌كه به دادوستد و امور معاش اشتغال دارند:

رويۀ مسلمانان در صدر اسلام اين بود كه از كشتن مردم عادى كه در جنگ نقشى نداشتند خوددارى مى‌كردند. (12) صاحب جواهر در رد اين استدلال مى‌نويسد: اينگونه رويه نمى‌تواند حجت و دليل فقهى تلقى شود، به علاوه با عموماتى چون: (فَاقْتُلُوا اَلْمُشْرِكِينَ‌) (13) و اطلاقاتى مانند: (أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقٰاتَلُونَ‌. بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا) (14) سازگار نيست. (15)

در هر حال فقهاى زيدى، حنفى، مالكى و حنبلى در مصونيت اين گروه‌ها اتفاق نظر دارند (16) و شافعى هم بنابر يكى از دو قولى كه به وى نسبت داده‌شده، نظر موافق دارد؛ (17)

7. نمايندگان، پيام‌آوران و پيك‌ها:

فقهاى اسلام در اين مورد اتفاق نظر دارند و مستند آن روايت مشهورى است كه از پيامبر اكرم (ص) كه از مجازات دو نماينده و پيك خطاكار چشم‌پوشى كرد و فرمود: «لو كنت قاتلا رسولا لضربت عنقكما» (18) در اين مورد فقها به دو نكته نيز اشاره كرده‌اند:

الف - مصونيت پيام رسانان به مقتضاى مصلحت بوده و بر اساس روابط سياسى استوار است؛ (19)

ب - اين نوع مصونيت ضرورتى است اجتناب‌ناپذير كه نياز به آن امرى است روشن و انكارناپذير؛ (20)

8. اسراء و مجروحين؛

9. تمامى كسانى‌كه در جنگ شركت نمى‌كنند:

اساسى‌ترين مسئله در مورد قواعد محدودكننده جنگ از نقطه‌نظر مصونيت اشخاص، امكان دستيابى به يك قاعده كلى و جامع است كه خوشبختانه در برخى از تعابير فقها ديده مى‌شود، كه گفته‌اند: «يقتل غير المقاتل» (21) دستيابى به چنين اصل و قاعده كلى كه جز كسانى‌كه در جنگ مشاركت كرده‌اند، كسى در جنگ كشته نمى‌شود، نه‌تنها اهداف انسانى جهاد را روشن‌تر مى‌كند، اصولا ديدگاه اسلام در كاهش آثار شوم جنگ‌ها و برداشتن گام مؤثر در حذف جنگ به شفافى تمام مشاهده كرد. نكته قابل استنادى كه در تبيين مصونيت اشخاص غير نظامى در جنگ در متون اسلامى به چشم مى‌خورد، گفتار امير المؤمنين (ع) است كه در نامه‌اى كه به يكى از فرماندهان نوشت، فرمود: «اتق الله... ولا تعاملن الا من قاتلك» (22) پرهيزكارها... و جز با كسى‌كه با تو مى‌جنگد، نجنگ. گرچه در كتب فقهى شيعه به اين گفتار به عنوان يك مستند توجه چندانى نشده، اما مى‌توان اصل مصونيت غير نظاميان در جنگ را از اين نامۀ امام (ع) به خوبى استنباط كرد؛

10. مصونيت نظاميان دشمن پس از خاتمۀ جنگ:

نظاميان دشمن پس از پايان جنگ اگر اسير شوند