از وى جايز نيست. به همين روال در مورد خليفۀ اعظم فاسق، بايد در اوامر و نواهى او كه منطبق با كتاب و سنت است اطاعت كرد و در غير آن، از اطاعت خوددارى ورزيد. (2 و 3)

منابع

1 - منهاج السنه 87/2؛ 2 - منهاج السنه 86/2؛ 3 - فقه سياسى 300/10-298.

ابن تيميه (و شيوه‌هاى تلقى انديشۀ دينى)

ابن تيميه در كتاب معارج الوصول شيوه‌هاى متداول تلقى انديشۀ دينى را به چهار نوع زير تقسيم مى‌كند و هر گروهى را تابع يكى از اين شيوه‌ها مى‌شمارد:

1. گروه فلاسفه: اينان سبك قرآن را اقناعى دانسته و آن را براى عامۀ مردم مفيد شمرده‌اند و براى تلقى انديشۀ دينى راه عقل را شايسته خود پنداشته‌اند؛

2. گروه متكلمان معتزله: اين گروه بر اساس عقل و نقل به تحليل انديشه دينى پرداخته‌اند، اما با اين تفاوت كه عقل را بر نص مقدم شمرده‌اند و در هر مورد كه تعارضى بين آن دو رخ دهد، عقل را راجح دانسته و نص را تأويل كرده‌اند و با اين حال چارچوب انديشه قرآن را حفظ كرده‌اند؛

3. گروه ماتريديه: ايشان به عكس معتزله، از عقل به عنوان راهنما براى فهم انديشه قرآن استفاده كرده و اصالت قرآن را در لزوم اعتقاد به كل آن حفظ كرده‌اند و به اين ترتيب اصالت را به نص و قرآن داده‌اند؛

4. گروه اشاعره: گروه فوق، انديشۀ قرآنى را در چارچوب عقل پذيرفته‌اند و سعى بر آن داشته‌اند كه اصالت عقل و نص را يكجا حفظ كنند.

ابن تيميه پس از اين گروه‌بندى، شيوه شناخت دينى سلف را بر خلاف هر چهار گروه معرفى مى‌كند و مى‌نويسد:

«روش سلف بيانگر راه پنجمى است كه جز به نصوص، به هيچ چيز ديگرى اصالت نمى‌داده‌اند و دلايل انديشۀ دينى را تنها از نصوص به دست مى‌آوردند و آنها به عقل اعتبار قائل نبودند و آن را عامل گمراهى مى‌دانستند و تنها نص را كه متكى به وحى بود معتبر مى‌شمردند. اصولا استدلال عقلى و مراجعه به برهان عقلى، شيوه ناشناخته‌اى در انديشه صحابه و سلف بوده است.» (1) به اعتقاد ابن تيميه، اصولى كه در قرآن مقرر شده و سنت و سيره آن را شرح داده، با هيچ مستندى قابل رد نيست و عقل صلاحيت تأويل قرآن را ندارد و عقل تنها صلاحيتش پذيرش و ايمان به مفاد وحى است و او همواره شاهد است نه حاكم و نقش آن هيچ‌گاه از حالت تأييد و تقرير نسبت به نص و وحى به جايگاه ناقض و نافى آن تجاوز نمى‌كند.

در ديدگاه ابن تيميه، عقل همان راهى را مى‌پيمايد كه نص و وحى آن را نشان مى‌دهد و هر گامى كه نص برمى‌دارد، عقل نيز همواره در كنار آن و عهده‌دار تبيين آن است. وى در كتاب نقض المنطق، آراى فلاسفه و متكلمان را در مسائلى چون ذات و صفات الهى هرچند كه به‌ظاهر مختلف و مخالف يكديگر به نظر مى‌رسند حاكى از بيان يك حقيقت دانسته و اين نوع اختلاف نظر را مجوز تكفير نشمرده و به نسبت گمراهى به آنها بسنده كرده و اين رويه را مذهب سلف ناميده است.

در انديشۀ سياسى ابن تيميه، براى مناقشات كلامى و