منابع

1 - امل الامل 181/1 و اعيان الشيعه 36/47؛ 2 و 3 - روضات الجنات 7 /؛ 4 - اعيان الشيعه 59/10؛ 5 و 6 - اعيان الشيعه 59/10، 60 و روضات الجنات 4/7؛ 7 - روضة الصفا 623/5، حبيب السير 366/3 و مجمل فصيح 3 / 350؛ 8 - تاريخ جنبش سربداران / 220-208؛ 9 - اعيان الشيعه 60/10؛ 10 و 11 - روضات الجنات 4/7 و 14؛ 12 - اعيان الشيعه 60/10؛ 13 - سلسلة الينابيع الفقهيه 275/9؛ 14 - همان و البيان 322/29 و الدروس / 273؛ 15، 16 و 17 - الدروس / 165 و 168؛ 23-18 - جواهر الكلام 81/40 و 170-169؛ 24 - ذكرى الشيعه؛ 25 - تشيع و تصوف / 134 و 319 و دين و سياست در عصر صفوى / 260؛ 26 - فقه سياسى 117/8-109.

شهيد ثانى (م 966)

زين الدين بن على بن احمد معروف به شهيد ثانى از جمله فقهايى است كه در مراوده، تلمذ و اخذ اجازه از استادان معروف اهل سنت زمان خود - به قول فرزندش صاحب معالم - (1) راه افراط پيموده است. مسافرت‌هاى معنادار شهيد ثانى در دوران اوج اقتدار صفويه و شكوفايى حوزه‌هاى علميۀ ايران چون حوزه علميۀ اصفهان به شام، مصر، استانبول، فلسطين براى حضور در درس استادان مشهور زمان خود كه پيروان مذاهب اربعۀ اهل سنت بوده‌اند و اخذ اجازات علمى و روايى از آنان، نشانگر گوشه‌اى از حركت علمى و پويايى فكرى اين فقيه بزرگ شيعه را نشان مى‌دهد.

وى در اين سفرها سعى داشت كه كتاب‌هاى علمى زنده‌اى را كه مؤلفان آنها در قيد حيات بودند، نزد آنها فراگيرد و از نسخۀ اصلى استنساخ كند. (2)

فراگيرى و تلمذ شهيد ثانى نزد استادان معروف زمان خود در مصر، استانبول، دمشق و فلسطين به گونه‌اى بود كه باوجود اختلاف مذهبى كه با آنها داشت با كمال دقت، حسن نيت و صداقت انجام مى‌شد، به طورى كه وى به عنوان يك عالم برجسته مورد قبول استادان قرار مى‌گرفت. (3)

نتيجه اين پويايى و حركت علمى آن بود كه بسيارى از خصوصيات مقبول علوم و كتب اهل سنت در آثار شهيد ثانى استفاده شد و براساس آيۀ:(... فَبَشِّرْ عِبادِاَلَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ اَلْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ‌...)(4) شهيد ثانى توانست به سبك آنان كتاب درايۀ خود را تأليف كند و اصطلاحات تصريح و نحوه استدلال متداول در كتاب‌هاى درايۀ اهل سنت را در اين كتاب تنظيم و براى اولين بار در تاريخ علوم شيعه، علم درايه را به عنوان ابزار شناخت حديث به كار گيرد.

شهيد ثانى به بركت همين تحول توانست براى اولين بار روش شرح مزجى را وارد فقه شيعه كند و شرح ارشاد علامه و شرح لمعۀ شهيد اول را به همين منوال به رشتۀ تحرير درآورد.

شهيد ثانى با استفاده از شيوه‌هاى مفيد كتب علمى مذاهب اربعه كه با تجربۀ طولانى به دست آمده بود، سعى كرد خلأهاى موجود در محافل علمى شيعه را پر كند، كتاب تمهيد القواعد شهيدثانى كه به سبك دو كتاب معروف اسنوى شافعى: التمهيد و الكوكب الدرى تأليف شده و با روش تحسين برانگيزى قواعد اصولى و قواعد ادبى را كه اين مؤلف شافعى در دو كتاب نامبرده آورده بود، در يك كتاب جمع آورى كرده، بيانگر قدرت ابتكار و سازندگى علمى اين فقيه بزرگ است بنابر گزارش‌هاى تاريخى، وى در سال 942 ه ق روانۀ مصر شده و هيجده ماه در مصر اقامت داشته و در اواخر همان سال به حجاز رفته و سال 944 ه ق به وطن خود بازگشته و در سال 948 ه‌ - ق به فلسطين و نيز 951 ه ق به قسطنطنيه و پس از مدتى به سال 953 ه ق به دمشق