در تمامى امورى است كه مشروعيت انجام آن از نظر شرع مسلم است؛ به طورى كه اگر فقيه وجود نداشته باشد بايد خود مردم آن كارها را انجام دهند. و اما در امورى كه احتمال دخالت نظر امام معصوم (ع) در آن مى‌رود، بايد ولايت فقيه در أن مورد از ادلۀ ديگرى به جز ادلۀ عامه ولايت فقيه استفاده شود. (13)

اين نتيجه گرچه نتيجۀ مطلوبى در بحث ولايت فقيه نيست، ولى بى شك راهگشاى نتيجه‌گيرى‌هاى بهترى است كه با استفاده از رهنمودهاى اين فقيه بزرگ مى‌توان به آنها رسيد. (14)

منابع

1 - وسائل الشيعه 156/12؛ 2 - همان / 128 به بعد؛ 3 - يوسف / 55؛ 4 - وسائل الشيعه 144/16؛ 5 - شيخ انصارى / 60؛ 6 - همان / 74؛ 7 - همان / 77 و 78؛ 8 - همان / 153؛ 9 - همان / 154؛ 10 - همان؛ 11 - وسائل الشيعه 323/6؛ 12 - همان 108/11، 13 - مكاسب شيخ انصارى / 155؛ 14 - فقه سياسى 69/2-62.

شيخ صدوق

محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى، مشهور به شيخ صدوق در سال 305 هجرى قمرى، در خاندان علم و تقوى، در شهر قم ديده به جهان گشوده، شيخ طوسى جريان ولادت وى را اينچنين نقل كرده كه على بن بابويه با دختر عموى خود ازدواج كرده بود؛ ولى از او فرزندى نصيب وى نشده بود كه او در نامه‌اى از حضور شيخ ابوالقاسم، حسين بن روح تقاضا كرد تا از محضر حضرت بقية اللّه عجل اللّه تعالى فرجه بخواهد براى او دعا كند تا خداوند اولاد صالح و فقيه به او عطا كند.

پس از گذشت مدتى از ناحيه آن حضرت اين‌گونه جواب رسيد: «تو از اين همسرت صاحب فرزند نخواهى شد؛ ولى به زودى كنيزى ديلميه نصيب تو مى‌شود كه از او داراى دو پسر فقيه خواهى گشت.» (1) پدر بزرگوارش، على بن حسين بن بابويه قمى مردى عالم عابد و محدث زاهد و صاحب كرامات، و نيز از برجسته‌ترين علما و فقهاى بزرگ زمان خود بود، و با آنكه عالمان و محدثان بسيارى در قم مى‌زيستند، عهده‌دار پرچم هدايت و مرجعيت فتوا بوده است. با اين همه، ايشان با دكۀ كوچكى كه در بازار قم داشت كه از راه كسب و تجارت و در نهايت زهد و عفاف، امرار معاش مى‌كرد و ساعاتى از روز را نيز در منزل خود به تدريس و تبليغ احكام و نقل روايات مى‌پرداخت.

ابوجعفر محمد بن على بن بابويه قمى كه بعدها به شيخ صدوق معروف شد، داراى استعدادى عجيب و نبوغى سرشار بوده كه از همان اوايل كودكى در شهر مقدس قم به تحصيل علم و فراگيرى احاديث معصومين عليهم السلام مشغول شد ايشان بيش از بيست سال از دوران پر بركت حيات پدر را درك كرده و در اين مدت از محضر پدر و ساير علماى قم مانند محمد بن حسن بن احمد بن وليد، حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زيد بن على عليه‌السلام، ابو الحسن محمد بن قاسم، ابو محمد قاسم بن محمد استرآبادى، ابو محمد عبدوس بن على بن عباس گرگانى و محمد بن على استرآبادى كسب علم و حكمت كرد. تا جايى كه از بزرگ ترين شخصيت‌هاى جهان اسلام و از برجسته‌ترين چهره‌هاى درخشان علم و فضيلت شد. شيخ صدوق در نوجوانى مدارج علمى را طى كرده و از همان نوجوانى تأليفات خود را آغاز كرد در عهد جوانى آنچنان وزين و عالم شده بود كه اهالى قم پيشوايى او را پذيرفتند، تا جايى كه ايشان در سن 22 يا 23 سالگى پس از در گذشت پدر بزرگوارش وظيفۀ سنگين نشر احاديث آل محمد صلى اللّه عليهم اجمعين و هدايت امت را عهده دار شد كه اين آغازگر دوران جديدى از زندگى وى