دست نيست، ولى محتملا صابى است. (2)

صابئين كه هم‌اكنون تعدادى از آنها در ايران و عراق به سر مى‌برند و مدعى پيروى از تعاليم حضرت آدم هستند و يحيى پيامبرشان را زنده كننده و نجات‌دهنده دين آدم مى‌دانند و كتابى به نام «كانزابرا» يعنى صحف آدم دارند و به سمت ستاره قطبى پرستش خاصى را انجام مى‌دهند، از اهل كتاب شمرده نميشوند. (3)

قرآن كريم در سه مورد صابئين را در رديف اهل كتاب ذكر كرده است.

1.(إِنَّ اَلَّذِينَ آمَنُوا وَ اَلَّذِينَ هادُوا وَ اَلنَّصارى وَ اَلصّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ اَلْيَوْمِ اَلْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ‌)؛ (1)

2.(إِنَّ اَلَّذِينَ آمَنُوا وَ اَلَّذِينَ هادُوا وَ اَلصّابِئُونَ وَ اَلنَّصارى مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ اَلْيَوْمِ اَلْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ‌)؛ (2)

3.(إِنَّ اَلَّذِينَ آمَنُوا وَ اَلَّذِينَ هادُوا وَ اَلصّابِئِينَ وَ اَلنَّصارى وَ اَلْمَجُوسَ وَ اَلَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اَللّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ اَلْقِيامَةِ إِنَّ اَللّهَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ شَهِيدٌ). (3)

از ديرباز بين مفسران راجع به اينكه صابئين اهل كتاب هستند يا نه اختلاف وجود دارد.

شيخ الطائفه طوسى مى‌نويسد: «و الصابئون جمع صابئى: كسى را گويند كه از دين خود به دين ديگر متوجه شود...»، قتاده و بلخى گفته‌اند: صابئين قومى معروف و داراى مذهب مخصوص به خود هستند؛ ستارگان را پرستش كنند، به صانع و معاد و بعضى انبياء ايمان دارند. مجاهد و حسن و ابن ابى نجيح گفته‌اند:

صابئين بين يهود و مجوس اند و دينى ندارند.

سدى گفته: اينان طائفه‌اى از اهل كتاب‌اند و زبور را تلاوت كنند. خليلى گفته: دين ايشان شبيه دين نصارى است، الا اينكه قبلۀ آنان به طرف قطب جنوب است، و گمان دارند كه بر دين نوح هستند.

ابن زيد گفته: صابئين اهل دين از اديانند و در جزيره موصل بودند، لا اله الا الله مى‌گويند، اما به پيامبر اسلام ايمان نياوردند...، و ديگران گفته‌اند: ايشان طائف هايى از اهل كتاب‌اند. جمهور فقها گرفتن جزيه را از آنان جايز مى‌دانند، اما نزد ما اماميه جايز نيست، چون آنان از اهل كتاب نيستند».

امين الاسلام طبرسى نيز به تقريب همان گفتار شيخ الطائفه را آورده است.

زمخشرى مى‌نويسد: «صابئين قومى هستند كه از دين يهوديت و نصرانيت عدول نموده و ملائكه را پرستش مى‌كنند».

امام فخر رازى بعد از نقل اقوال مفسران، مى‌نويسد:

«قول سوم كه اقرب است، اينكه: صابئين ستارگان را پرستش مى‌كنند و اينان داراى دو عقيده هستند، 1 - خالق عالم خداوند سبحان است و خود خدا دستور داده به تعظيم كواكب و قبله قرار دادن آنها براى نماز و دعا؛ 2 - خداوند سبحان افلاك و كواكب را خلق نموده و اما كواكب مدبر امور اين جهان هستند از خير و شر و صحت و مرض؛ بنابراين تعظيم انها بر بشر واجب است، زيرا كواكب الهۀ مدبره اين جهانند و آنها خداوند را پرستش مى‌كنند. و اين مذهب منسوب به كلدانيان است كه حضرت ابراهيم (ع) براى ارشاد و ابطال عقائد آنان مبعوث شد...».

صدر المتالهين شيرازى در تفسير سوره بقره دو جا از صابئين بحث كرده، 1 - در ذيل آيۀ 34 تحت عنوان «فى ذكر اقوال الاوائد» مى‌نويسد: «صابئين آنهايى هستند كه قائل به نبوت اغاثاديمون و هرمس (شيث و ادريس) مى‌باشند، و به جز اين دو قائل به نبوت انبياى ديگر نيستند. نسبت آنان با حنفاء مانند نسبت فلاسفۀ اسلام است با صوفيه بوجهى، الا اينكه صابئين ملائك را بر اهل نبوت تفضيل داده تا جايى كه اطاعت و انقياد انبيا