است براى آدمى كه گفتارش طولانى است ولى خسته‌كننده و ملال‌آور نيست. اين كتاب احكام فقهى را كه بايد هر فرد مسلمان بداند به طور مبسوط بيان مى‌كند. همانند درخت طوبى در طور ريشه دارد و شاخسارش خانه‌ها را فراگرفته است...» (16) خير الدين زركلى از علماى اهل سنت و صاحب «الاعلام» او را از فقهاى بزرگ اماميه شمرده كه در نجف اقامت و كتاب جواهر را در 40 جلد تاليف كرده است. (17)

تهاجم فكرى وهابيت و اخباريون ايشان را به فكر ضرورت رهبرى امت اسلام انداخت. پس موضوع ولايت فقيه را در اثر ارزشمندش مطرح كرد. و آنرا از ضروريات فقه اسلامى قلمداد كرد.

منكران ولايت را افرادى غافل از فقه جعفرى دانست و آن را تداوم بخش حركت انبياى الهى و ائمه معصومين (ع) شمرد. و مجتهد مطلق و جامع شرايط را در زمان غيبت از سوى ائمه (ع) براى اقامۀ حدود و مانند آن نائب خواند. (18)

بايد به اين نكته توجه داشت كه در طول سده سيزدهم، آثار مختلفى در زمينۀ فقه به نگارش درآمد؛ «كشف الغطاء»، «مفتاح الكرامه»، «الرياض»، «القوانين»، «المكاسب» و... اما هيچ‌كدام مثل جواهر مفيد و مهم نبودند. به طور كلى ويژگى‌هاى اين اثر را مى‌توان اينگونه بيان كرد:

1 - اقوال و ادله همه فقهاء را شامل مى‌شد؛

2 - شامل همۀ ابواب فقهى بود؛ به طورى كه همه موضوعات فقهى ديگر منابع را در بر مى‌گيرفت؛

3 - متكى بر يك شيوه و اسلوب واحد بود؛

4 - دسترسى به همۀ ابواب فقهى و سهولت در استنباط احكام الهى (19) از ديگر ويژگى‌هاى كتاب است.

بعد از دوران فتور و سستى در سدۀ 11 و 12 ه جنبشى نو در فقه و اصول به دست محمد باقر وحيد بهبهانى از كربلا آغاز شد. و بعد توسط شاگردانش، سيد مهدى بحرالعلوم و شيخ جعفر كاشف الغطاء در نجف ادامه يافت. در سال 1245 ه‌ - شريف العلماء، شيخ محمد شريف مازندرانى، در كربلا وفات كرد. و در حوزه درس صاحب جواهر در نجف شروع گرديد. (20)

تدريس فقه، تأليف كتاب جواهر، مرجعيت دينى شيعيان همه موجب رونق فقه اسلامى و حوزه‌ها به ويژه حوزه نجف شد. بطورى‌كه در حدود 4 هزار نفر از فضلا و علما در درس ايشان شركت مى‌كردند. (21)

سرانجام، پس از عمرى پربركت، اين فقيه جاودان در شعبان سال 1266 ه در نجف اشرف دار فانى را وداع گفت و آرامگاهش در محلۀ عماره، زيارتگاه خاص و عام شد. (22)

منابع

1 - صاحب جواهر (فقه جاودانه) / 18؛ 2 - طبقات اعلام الشيعه 310/10؛ 3 - اعيان الشيعه 149/9؛ 4 - صاحب جواهر (فقه جاودانه) / 107؛ 5 - جواهر الكلام 24/1؛ 6 - الذريعه 214/11؛ 7 - همان 43/12؛ 8 - همان 59/24؛ 9 - همان 275/5؛ 10 - همان؛ 11 - ريحانه الادب 375/3؛ 12 - صاحب جواهر (فقه جاودانه) / 44؛ 13 - فوائد الرضويه / 55؛ 14 - طبقات اعلام الشيعه 310/10؛ 15 - اعيان الشيعه 149/9؛ 16 - روضات الجنات 304/2؛ 17 - الاعلام 92/6؛ 18 - جواهر الكلام 394/21؛ 19 - جواهر الكلام 394/21؛ 20 - همان / 12؛ 21 - صاحب جواهر (فقه جاودانه) / 46؛ 22 - فوائد الرضويه / 452؛ فقه سياسى 200/8-176.

صاحب جواهر (و انديشۀ سياسى)

صاحب جواهر را مى‌توان از نخستين شارحان نوين ولايت فقيه به شمار آورد. نظريۀ وى را بايد مكمل