«نقيب» مترادف با «عريف» نيز به كسى اطلاق مى‌شد كه مسئوليت نظارت بر اوضاع و احوال مردم را عهده‌دار بوده و به علت شناخت صحيحى كه در مورد گروه‌ها و شخصيت‌ها داشته، به عنوان مسئول و سريرست انتخاب مى‌شده است. (2)

در نظام امامت نيز «اعراف و نقبا» در واقع نقش رابط بين گروه‌ها و واحدهاى اجتماعى با امام را بر عهده داشته‌اند و امام اطلاعات لازم براى تصميم‌گيرى‌ها را از عريف ها و نقيب ها كسب مى‌كرد و اغلب براى اين مسئوليت‌ها افراد شايسته‌اى كه اطلاعات دقيق و عميقى را در رابطه با واحدهاى مختلف اجتماعى و شخصيت‌ها داشتند، انتخاب مى‌شد.

شبكل اطلاعاتى «عرافت» و «نقابت» بيشتر در مسائل نظامى و دفاعى استفاده مى‌شد و به همين لحاظ برخى آن را تنها مربوط به جنگ دانسته و مقام عريف و نقيب را يك رتبۀ نظامى در سلسله‌مراتب فرماندهى در جهاد تلقى كرده‌اند.

در روايات آمده است: «العرافة حق و العرفاء فى النار» (3) عرافت شغلى است به صلاح مردم و لازم براى حسن جريان امور و شايسته يك جامعه مطلوب، اما بيشتر آنان كه به كار «عرافت» مى پردازند به دليل ظرافت كار «عرافت» و لغزش‌هايى كه پيدا مى‌كنند، گمراه و به سرنوشت عذاب آتش، گرفتارند.

مانند قضاوت كه شغلى شريف و عبادتى بزرگ و وظيفه‌اى خطير و مهم در احياى عدالت در جامعه است ولى بيشتر كسانى كه به اين امر مهم مى‌پردازند، اهل آتشند.

علامه حلى در كتاب «تذكرة الفقهاء» مى‌نويسد:

بر دولت امام لازم است كه ديوانى را براى ثبت اسامى قبايل، گروه‌ها و مستمرى آنها داشته باشد و براى هر كدام عريفى بگمارد، كه نشانه گروه خود را به همراه داشته و براى هر كدام مشخصات و پرچم معين كند، چنانكه رسول خدا (ص) در جريان فتح خيبر براى هر ده نفر يك عريف معين كرد. (4)

علامه در كتاب‌هاى فقهى ديگرش به استناد آيه:(وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا)مى‌نويسد: دولت امام بايد در سپاه خود تقسيم بندى منظمى را اعمال كرده و آنها را در دسته‌جات و احزاب مشخصى درجه‌بندى كند و براى هر كدام عريفى تعيين كند. (5)

به دليل سوء استفاده‌هاى كه خلفا و سلاطين و امراى جور از اين مقام و افرادى كه به عنوان عريف شناخته مى‌شوند، مى‌كردند، در تعدادى از روايات از عمل «عرافه» نكوهش شده و آن را مشاركت در قتل مردم (6) و موجب گرفتارى در روز جزا خوانده‌اند.

پيامبر اكرم (ص) فرمود: كسى كه مسئوليت «عرافه» را بر عهده بگيرد، روز قيامت در حالى كه دستهايش برگردن آويخته، محشور مى‌شود؛ اگر در عمل خود درستكار بوده و به امر خدا رفتار كرده باشد، آزاد مى‌شود و اگر به كسى ظلم كرده باشد، طعمۀ آتش مى‌شود. (7)

امام على (ع) به يكى از ياران خود فرمود: «مبادا شغل عشارى و عريفى را بپذيرى» (8)

در حديث ديگر آمده است كه رسول اكرم (ص) به يكى از يارانش فرمود: «چه خوب بود كه در حالى از دنيا مى‌رفتى كه نه اميرى، نه كاتبى و نه عريف». (9)

اين احاديث خطير بودن مسئوليت «عرافت» را بيان مى‌كند كه بسيارى از اشخاص به دليل عدم توانايى براى تحمل اين مسئوليت سنگين، نبايد آن را بپذيرند.

اما پيامبر اكرم (ص) از شبكۀ عريف و نقيب استفاده كرده (10) و در حكومت امام على (ع) نيز در مواردى عريفان براى انجام مسئوليت هايى به كار گماشته شده‌اند.

هنگامى‌كه حنظلة بن ربيع، باوجود بيعتش با امام (ع)