تهاجمى و دفاعى دشمن و عدم موفقيت عوامل كسب اطلاعات در مورد اسرار و نقشه‌هاى نظامى؛

28. فقدان هماهنگى و همكارى فعال بين جبهه و پشت جبهه در تبليغات، پشتيبانى، حفاظت اطلاعات، جوّ سياسى، فرماندهى و رهبرى؛

29. عدم توان بهره‌گيرى از تمامى امكانات امنيتى و دفاعى موجود در زمينه‌هاى اقتصادى، سياسى، فرهنگى، نظامى و بالاخره ايدئولوژيكى و نيروى انسانى و بسيج آنها.

گرچه هر كدام از علل و عوامل نامبرده مى‌تواند جداگانه و يا همراه با يك يا چند عامل ديگر شكست نظامى را به دنبال داشته باشد و بى شك هر يك از اين عوامل به نوبۀ خود مى‌تواند اثر منفى در نتايج عمليات نظامى به وجود آورد، ولى در ديدگاه قرآن عامل اصلى شكست‌هاى نظامى در واقع فقدان همان عوامل پيروزى است.

هنگامى كه رزمندگان روحيۀ صبر و استقامت در راه خدا، ايمان، اتكاى به قدرت لايزال الهى و اعتقاد به هدف‌هاى الهى جهاد را از دست مى‌دهند، همانطوركه در جنگ حنين اتفاق افتاد (8)، باوجود اينكه براى اسلام مى‌جنگند دچار شكست مى‌شوند.

در كلام امام على (ع) نيز اين مطلب به صراحت بيان شده است: پيروزى و شكست در صدر اسلام به دليل كثرت و قلت واحدهاى رزمنده و ابزار جنگى نبوده است. پيروزى‌هاى گذشته بر اثر ايمان مجاهدان اسلام و وعده‌هاى نصرت و امدادهاى الهى بوده است. (9)

منابع

1 - طبقات ابن سعد 150/2، مغازى واقدى 897/3 و سيره ابن هشام 72/4؛ 2 - تاريخ طبرى 120/3، نيل الاوطار 17/8، سنن بيهقى 118/9 و سيره ابن هشام 2 / 397؛ 3 - تفسير الميزان 287/18، تفسير فى ظلال القرآن 6 / 3327، تفسير روح المعانى 110/26 و تفسير فخر رازى 97/28؛ 4 - سوره‌هاى بقره / 217، توبه / 13، ممتحنه / 9، بقره / 191، آل‌عمران / 195، حج / 40، حشر / 8، منافقون / 8 و انفال / 20؛ 5 - ابتكار دفاع استراتژيك آمريكا يا جنگ ستارگان / 106؛ 6 - دام سلاح هسته‌اى و راه گريز از آن / 81 به بعد؛ 7 - تفسير البرهان 111/2، تفسير در المنثور 223/3، تفسير الميزان 218/9 و تفسير المنار 10 / 243؛ 8 - توبه / 25؛ 9 - فقه سياسى 345/6-337.

عهد مشدد

مفسران، «عقد» را به «اوكد العهود» و فقها آن را به «عهد مشدد» (حكم و ناگسستنى) تفسير كرده‌اند. (1) و منظور آنان از «عهد مشدد» همان عهدى است كه با قصد انشاء تحقق مى‌يابد، البته نه به اين معنا كه اسلام براى عقد معنى و مفهوم خاصى در نظر گرفته باشد كه ويژه اسلام و فقه سياسى آن باشد، بلكه منظور، آن است كه فقها، مفهوم عرفى عقد را انشاء و ايجاد دانسته‌اند. (2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع

1 - مجمع البيان 152/3؛ 2 - فقه سياسى 6/12.

عهد نامۀ مالك اشتر

يكى از آثارى كه خطبه‌ها و نامه‌ها و كلمات قصار على (ع) را جمع‌آورى كرده و گنجينه‌اى از دانش سياسى و احكام مربوط به فقه سياسى را در اختيار فقها قرار داده، عهد نامۀ مالك اشتر است كه حاوى يك دوره مدون فقه سياسى است.

در اين عهدنامه، سياست داخلى و سياست خارجى و مسائل حكومت و روابط بين‌الملل به صورت كلى بيان شده و آنچه كه مربوط به دولت و اداره جامعه اسلامى است، به طور فشرده و به صورت فرمان‌هاى صريح ذكر شده، در اين عهدنامه به جز مسائل سياسى،