فقهى و فكرى اهل بيت (ع) در زمان امام باقر و امام صادق (ع) به كمال خود رسيده و بناى آن اتمام يافته بود. از اين رو فشارها و جناياتى كه عليه اين مكتب اعمال مى‌شد، نتيجه‌اى نداشت جز تثبيت بيشتر اين مكتب و افزايش محبوبيت و گسترش نشر و فزونى پيروان و فعاليت بيشتر آن، و اين خود بر نگرانى و ترس حكّام مى‌افزود، از اين رو سياست جلب ائمه از مدينه به مركز خلافت را پيش گرفتند و آنان را تحت مراقبت شديد علنى يا سرى قرار دادند. اين وضع موجب محدود شدن فعاليت ائمه (ع) و دشوارى ارتباط آنان با شيعيانشان شد كه در آن روزگار، تعدادشان فراوان و گسترده شده بود. اعمال اين محدوديت‌ها يكى از عوامل كاهش صدور روايات و كاهش راويان در اين مرحله نسبت به زمان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بود.

مجموع راويانى كه شيخ طوسى در رجال خود نام مى‌برد، از راويان امير المؤمنين على (ع) تا راويان امام حسن عسكرى (ع)، 5436 نفر است كه 3217 نفر از آنان راويان امام صادق و بقيه، راويان ساير ائمه به علاوه راويان امام مهدى (عج) بوده‌اند:

- امام على (ع) 442 راوى،

- امام حسن (ع) 41 راوى؛

- امام حسين (ع) 109 راوى؛

- امام سجاد (ع) 173 راوى؛

- امام باقر (ع) 466 راوى؛

- امام صادق (ع) 3217 راوى؛

- امام كاظم (ع) 272 راوى؛

- امام رضا (ع) 317 راوى؛

- امام جواد (ع) 113 راوى؛ - امام هادى (ع) 183 راوى؛

- امام عسكرى (ع) 103 راوى،

- امام مهدى (عج) 52 راوى.

سيد محسن امين درباره كتاب‌هايى كه اصحاب ائمه از روايات ايشان تأليف كرده‌اند، مى‌گويد: «پيشينيان شيعه كه معاصر ائمه (ع) از عهد امير المؤمنين (ع) تا امام حسن عسكرى (ع) بوده‌اند، بيش از 6600 كتاب از احاديثى كه از راه اهل بيت از مدينة العلم نبوى روايت شده بود، تأليف كردند...». (13)

نام همۀ اين كتاب‌ها در كتب رجالى آمده است و شيخ حر عاملى از اعلام سدۀ يازدهم در آخر فايده چهارم كتاب وسايل الشيعه همه را از كتب تراجم گردآورى و يك جا ثبت كرده است. مجموع آنها به همان تعدادى مى‌رسد كه سيد محسن امين گفته است.

بعضى از علما اين كتاب‌ها را به دو نوع تقسيم كرده‌اند: كتاب‌هاى اصول و كتاب‌هاى غير اصول. منظور از اصول، كتاب‌هايى است كه مؤلفانشان آنها را از احاديثى تدوين كرده‌اند كه خود مستقيم و بدون واسطه از امام شنيده و روايت كرده‌اند، يا از روايانى شنيده‌اند كه به‌طور مستقيم از امام نقل كرده‌اند، به اين معنا كه احاديثى كه در كتب اصول آمده، از هيچ كتابى نقل نشده است و براى تدوين آن فقط بر شنيدن حديث از امام يا از كسى كه مستقيم از امام نقل كرده، تكيه شده است. منظور از غير اصول، كتاب‌هايى است كه موءلفان آنها، محتواى كتاب را از احاديثى گرچه به نقل از كتاب ديگرى، گرد آورى كرده‌اند.

مؤلفان مجموعه‌هاى حديثى كه پس از عصر ائمه (ع) - اواخر عصر غيبت صغرى و اوايل غيبت كبرى - تأليف شده است، محتويات كتب خود را از مجموع كتاب‌هاى اصول و غير اصول نقل كرده‌اند. اين مجموعه‌هاى حديثى، همان‌گونه كه خواهد آمد، منبع اساسى براى تأسيس مرحلۀ دوم فقه اهل بيت (ع) يعنى مرحلۀ فقه اجتهادى شدند.

شيخ آغابزرگ تهرانى در كتاب الذريعۀ مى‌گويد: