مى‌دهيد، يك فهم دينى است و آنچه اين شخص مى‌گويد نيز، يك فهم دينى است و نگاه هر دوى شما نگاه درون دينى است. و هر دو فهم هم بنابر مبناى شما حق هستند و بر اين اساس عيسى به دين خود و موسى به دين خود و لذا چرا اصرار بر به كرسى نشاندن نظريات خود داريد؟! و چون ضابطه و ميزانى را براى داورى ميان فهم‌هاى متنوع دينى قائل نيستيد بنابراين ناچار به شكاكيت مى‌رسيم و اين همان پارادوكس و تناقض در فرضيه است كه در همۀ فرضيه‌ها غير قابل پاسخ است.

اما براى اينكه بدانيم كه اراده و قصد خداوند نسبت به چگونگى فهم آدميان از دين چگونه است و آيا اين دين صامت است يا ناطق، راهى جز تفكر و تأمل در تجليات و نمودهاى آن يعنى آيات قرآن و سيره نبوى وجود ندارد.

زيرا عقل آدمى راهى به غيبت جز شهود و به نامحسوس جز محسوس و به مجردات جز تجليات ندارد. دين خدا در كتب آسمانى نمود يافته و در شخصيت انبيا و اولياء تجلى پيدا كرده است و قرآن چون جامع‌ترين و دست‌نخورده ترين كتاب آسمانى است، بر اين اساس ما براى حقيقت يابى در پاسخ به دو پرسش مزبور، لازم است در آيات قرآن تفكر و تأمل كنيم.

در آيۀ هفتم سوره مباركۀ آل‌عمران درباره حقيقت دين و نحوه تلقى از دين و ناطق بودن و نه صامت بودن دين و منبع فهم دينى، سخن به ميان آمده است:

(هُوَ اَلَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ اَلْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ اَلْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا اَلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ اِبْتِغاءَ اَلْفِتْنَةِ وَ اِبْتِغاءَ تَأْوِيلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اَللّهُ وَ اَلرّاسِخُونَ فِي اَلْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما يَذَّكَّرُ إِلاّ أُولُوا اَلْأَلْبابِ‌)اوست كه بر تو كتاب را نازل نمود. بخشى از آن آيات محكم است كه مبانى كتاب و بخش ديگر متشابهات است. اما كسانى كه در دل‌هاى آنان زيغ و ميل نفسانى وجود دارد، از آيات متشابه تبعيت مى‌كنند تا فتنه ايجاد نموده و بلكه كتاب و شريعت را بر مبناى آن تفسير و تبيين كند. اما كسى جز خداوند نمى‌تواند كتاب را بر اساس آيات محكم تبيين و تفسير نمايد و اما كسانى كه راسخ در علم هستند، مى‌گويند: همۀ آيات، هم محكم و هم متشابه، از جانب پروردگار ماست و نسبت به اين مطالب متذكر نميشوند، مگر صاحبان خرد و انديشه.

مرحوم علامه طباطبايى در تفسير شريف الميزان جلد سوم، معانى كلمات را بر اساس فهم متعارف عقلا چنين بيان كرده‌اند:

1 - مفهوم آيات محكم و متشابه:

آيات محكم آياتى است كه در مدلول خود به قدرى در حد و معنا استوار و متقن است كه تجزى، فساد و اخلال در آن راه ندارد و در دلالت كردن بر آن مدلول هيچگونه قصورى ندارد و آيات متشابه آياتى است كه در نظر ابتدايى مصداق و مدلول و مفهوم آن براى خواننده روشن نيست و با معانى و مصاديق ديگر، اشتباه مى‌شوند؛

2 - مفهوم الكتاب:

«ام» به حسب اصل معنا آن مرجعى است كه محل بازگشت چيز ديگر واقع مى‌شود. بر اين اساس آيات محكم سمت مرجعيت را نسبت به آيات متشابه دارد و بنابراين با ارجاع دادن آيات متشابه به آيات محكم رفع شبهه و اشتباه شده و معانى واقعى آنها روشن مى شود؛

3 - مفهوم «زيغ» و «رسوخ در علم»: