دموكراسى (و علل گرايش به آن در جهان اسلام)

درباره علل گرايش جهان اسلام به دموكراسى به امل متعددى همچون عوامل داخلى و عوامل خارجى استناد مى‌شود:

الف - عوامل داخلى:

مسلمانان سده‌ها با بسيارى از مفاهيم سياسى كه اجزاى مؤلفه دموكراسى را تشكيل مى‌دهند مانند: آزادى، مساوات، عدالت، بيعت، قانون، آشنا بوده‌اند.

هنگامى كه در يك رويارويى غافلگيرانه با موج عظيم آزاديخواهى و دموكراسى غرب مواجه شدند، در نخستين برخورد آنچه را در طلبش بودند در انديشۀ خود يافتند و به همين دليل پذيرش موج جديد براى اينان نياز به طى مراحل چند سده‌اى كه دموكراسى در غرب از آن عبور كرده بود، نداشت.

بويژه آنكه تحت تعاليم اسلام با آزادانديشى به معناى نوگرايى و برخورد مثبت با افكار و آراى جديد مأنوس بودند و دستور قرآنى در زمينۀ انتخاب احسن (1) آويزۀ گوششان بود و با آن خو گرفته بودند؛

ب - علل خارجى:

سقوط و فروپاشى امپراطورى عثمانى به دول پيشرفتۀ غرب اين فرصت را داد كه در توسعۀ نفوذ استعمارى و گسترش قلمروهاى جديد سلطه‌طلبى خود، جهان اسلام را مورد تاخت و تاز قرار دهند و ديديم پس از جنگ اول جهانى چگونه مسابقۀ تند و رقابت شديدى بين دول اروپايى در توسعۀ مناطق استعمارى خود به ويژه در كشورهاى اسلامى در گرفت و اين عمل به شيوه علمى و فرهنگى دنبال شد. (2)

منابع

1 - زمر / 17 و 18؛ 2 - فقه سياسى 132/10-131.

دموكراسى (و موانع آن در جهان اسلام)

موانع اجرايى دموكراسى در جهان اسلامى عبارتند از:

1. موانع عرفى: فرهنگ اختصاصى حاكم بر ملت‌هاى مختلف در جهان اسلام و آداب و رسوم متفاوت آنها و شرايط خاص هر كدام به گونه‌اى است كه در بسيارى از موارد اعمال روش‌هاى دموكراتيك را ناممكن مى‌كند.

2. موانع دينى: اگر بخشى از جهان اسلام به هر دليلى نسبت به اسلام بى‌تفاوت است و احيانا قسمتى از آن را نميتوان جامعۀ دينى به‌حساب آورد اما بحث از دموكراسى فرضا توسط كسانى مطرح مى‌شود كه خود پايبند اسلامند و نميخواهند اسلام را فداى دموكراسى كنند.

با چنين پيش فرضى، موانع متعددى بر سر راه دموكراسى پديدار خواهد شد كه يا نشأت گرفته از شرايط جوامع مذهبى است و يا ناشى از آن است كه فرضا طرفداران دموكراسى خود مسلمانند و نميخواهند اسلام بهاى اجراى دموكراسى باشد.

دموكراسى در عمل اغلب روش‌هايى چون تساهل و تسامح نسبت به مخالفان و برابرى مؤمنان، منافقان و كافران و نيز ولاء كفار بيگانه‌اى را كه احيانا دشمن متجاوز نيز هستند، ايجاب مى‌كند كه سازگار كردن اين روش‌ها، حداقل با ظواهر آيات قرآن كار آسانى نيست و از سوى ديگر دموكراسى الزاما با مساوات عموم مردم در حقوق شهروندى همراه است كه در پاره‌اى ار موارد مانند تقسيم ارث بين فرزندان پسر و دختر، قصاص مرد و زن، شهادت و قضاوت و حقوق خانواده با دشوارى‌هاى فقهى مواجه است كه حل همۀ اين مسائل به نفع دموكراسى به‌طور يك طرفه حداقل با مجوزهاى فقهى موجود امكان‌پذير نيست.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منبع

فقه سياسى 150/10-147.