در بحث مربوط به دولت، قدرت و شخصيت حقوقى دولت را، ناشى از قدرت و اراده و آزادى فرد در تعيين سرنوشت خود قلمداد مى‌كند.

بنابراين، اصالت دادن به شخصيت و آزادى مطلق دولت - به آن معنا كه علم حقوق تعليم مى‌دهد - و تحكيم خواست واراده آن بر فرد، ظالمانه و مردود است.

چنانكه پيوند مليت را به صورت يك پيوند مكانيكى و غيرارادى و تحميلى قرار دادن، خود، نقض اصل آزادى فرد در تعيين سرنوشت خود محسوب مى‌شود.

و از آنجا كه مليت، از نظر اصالت تكوين، سابق بر دولت است، تحكيم مليت اجبارى و سلب چنين حق طبيعى از فرد، با اصل آزادى فرد سازگار نبوده و حفظ و صيانت حق آزادى فرد ايجاب مى‌كند كه حق انتخاب مليت همچنان براى فرد محفوظ باشد.

اصولا اجتماع و حالت همزيستى به شكل منظم، ناشى از قرارداد بين انسان‌هاست. و فرد، خالق چنين حالت مى‌باشد و چنين قراردادى هرگز نمى‌تواند خارج از اراده و اختيار فرد باشد. بنابراين پيوند مليت، همواره ناشى از «خواست زندگى جمعى» خواهد بود.

اصولا تشكيل «ملت» مى‌تواند براساس يكى از جهات زير صورت بگيرد:

1. «مميزات ذاتى» و آنچه كه پايه تكوين شخصيت انسان است؛

2. «عناصر و مشخصات فكرى و عقيده‌اى» كه اساسى‌ترين پايه توافق واقعى در زندگى اجتماعى است؛

3. «خصوصيات و مميزات مادى» كه اساس اختلاف‌هاى غير اصيل و اعتبارى است؛

اگر ما در تشكيل «ملت» تنها مميزات ذاتى را در نظر بگيريم و صرف‌نظر از اختلافات اعتبارى كه در ميان توده واحد بشرى ايجاد تفرقه و اختلاف كرده است، تنها به پايه‌هاى اصلى شخصيت انسان و بدان قسم از عناصرى كه تكوين سازمان پيچيده وجود انسان براساس آنها پى‌ريزى شده است، توجه كنيم، بى شك بايد اعتراف كنيم كه بشر «ملت واحدى» بيش نبوده و تشكيل دو نوع ملت براين اساس امكان‌پذير نيست.

مميزات ذاتى انسان در دو موهبت «تعقل» و «فطرت» خلاصه مى‌شود، تعقل همان عنصرى است كه به انسان كرامت و احترام بخشيده و وى را براى هرگونه تعالى و ترقى و اكتساب هر نوع كمالات و ارزش‌ها آماده كرده است. و فطرت نيز، عبارت از مجموعه خصايصى است كه در زندگى شايسته مقام انسانى، نقش اساسى و شالوده را داشته و به‌طور ناخودآگاه بشر را رهبرى مى‌كند.

استفاده انسان از موهبت «تعقل» اختيارى است، در صورتى كه استفاده از «فطرت» از اختيار بيرون بوده، به صورت اتوماتيك و طبيعى است و اين از رموز بس شايان توجه خلقت اسرارآميز به شمار مى‌رود.

واضح است كه هر انسانى، چه رنگ پوست بدن او سفيد باشد يا زرد و يا سرخ و سياه، از اين موهبت‌هاى ذاتى برخوردار است. چنانكه بهره‌مندى از اين خصائص انسانى نسبت به افرادى كه در نقاط مختلف زمين زندگى مى‌كنند و يا به زبان‌هاى مختلف سخن مى‌گويند و يا از نژاد آريايى، سامى، شرقى، غربى و يا... هستند، يكسان و بى‌تفاوت است.

روى اين اصل بشر مى‌تواند از مجموعه افراد انسانى، خود، مجتمع واحد و ملت واحدى را تشكيل دهد و حيات اجتماعى خويش را بر پايه اين اساس اصيل بنا نهد و اين آخرين هدف و نهايى‌ترين آرمانى است كه قانون اسلام، در سيستم تربيتى خاصش آن را تعقيب مى‌كند و بشر را براى تحقق بخشيدن به آن دعوت مى‌كند، و ما اين مطلب را در تعليمات درخشان اسلام به صورت لطيف ترى مى‌يابيم.