به نمايندگى دولت از طرف ملت، نميتوان اصطلاح فقهى وكالت اطلاق كرد، چنانكه استخلاف يعنى تعيين جانشين توسط قاضى مأذون نيز، از باب وكالت نيست.

هرچند برخى از فقها در مورد دوم، اطلاق وكالت را ممكن و محتمل شمرده‌اند و به ويژه آن را در مورد قضاوت فقها در عصر حضور امام (ع) معقول دانسته‌اند اما اين نظريه بدان جهت مردود است كه جواز قضاوت و مشروعيت آن در هر زمان و با هر شرايط به معنى تصدى مستقيم فقيه در امر قضاوت است. (4)

در هر حال ادله فقهى ولايت در مورد مسائل سياسى، قضايى و ادارى به معناى نمايندگى فقها در زمان غيبت امام (ع) و اختياردارى آنان در تصدى امور عمومى به شيوه مستقل و مبتنى بر رأى و نظر خود است، و كاربرد كلمه ولايت در موارد نمايندگى نشان از رد احتمال وكالت دارد. (5)

منابع

1 - مائده / 1؛ 2 - اسرا / 36، صافات / 24؛ 3 - فقه سياسى 288/2؛ 4 - جواهر الكلام 48/40؛ 5 - فقه سياسى 7 / 99-97 و همان 128/1-127.

نواب امام (ع)← حكام نايب امام (ع)

نهاد برتر← قوۀ تعديل كننده

نهضت تشيع

تشيع از روزى كه پيامبر اسلام (ص) در مورد امام على (ع) فرمود: «يا على انت و شيعتك هم الفائزون» پا گرفت و جمعى از ياران صديق پيامبر (ص) كه بيشتر آنها عرب بودند به عنوان شيعيان على شهرت يافتند.

نهضت تشيع را ناشى از انديشه ناسيوناليزم ايرانى دانستن، به همان اندازه شگفت‌انگيز و دور از واقعيت است كه اسلام را نشأت گرفته از انديشه عربى پنداشتن.

برخى از مستشرقان اعتقاد شيعه به ريشه الهى امامت را برخواسته از اعتقاد نياكان ايرانى مبنى بر «فره ايزدى» و بر موهبت الهى بودن سلطنت در دودمان ساسانى دانسته‌اند (1) و از اين رهگذر تشيع را به انديشه ناسيوناليزم ايرانى ارتباط داده‌اند.

در سير تدريجى گسترش تشيع در ايران، و ساير ممالك در نيمه‌ى دوم سده اول هجرى، به مرحله‌ى ديگرى مى‌رسيم، كه اين مرحله، نشأت گرفته از نهضت عظيم امام حسين عليه‌السلام و پيامدهاى آن است.

نهضت عظيم امام حسين عليه السلام، برخاسته از متن اسلام محمد صلى الله عليه وآله و على عليه السلام بر ضد ستمگران اموى به سركردگى يزيد بن معاويه بود، اين نهضت، توانست مسلمانان مظلوم، از جمله موالى محروم ايران را به سوى خاندان رسالت، سوق دهد، خون پاك و جوشان شهداى كربلا، قيام‌هايى به وجود آورد، كه ايرانيان در اكثر اين قيام‌ها، از جمله قيام مختار، شركت فعال داشته‌اند، پيام خونبار حسين عليه‌السلام، گسترش تشيع را توان و سرعت بخشيد، و احساسات پاك انسان‌هاى آزادانديش را - كه در ايران از اين‌گونه افراد، بسيار بودند - به جوش آورد، و جوانمردان با انصاف را بر ضد بنى اميه كه دشمن قسم خورده ى شيعه بودند، برانگيخت و خط سرخ تشيع را در پيشانى پديده‌هاى عصر، ترسيم كرد. (2)

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع

1 - تاريخ ادبيات در ايران 1 (1 دوارد براون) / 142 و 195؛ 2 - فقه سياسى 104/10.

نهضت شعوبيه

شعوبيه نهضتى بر عليه سياست تبعيض نژادى بنى اميه و انديشه برترى عرب بر عجم بود كه نخست