(يَسْئَلُونَكَ عَنِ اَلْأَنْفالِ قُلِ اَلْأَنْفالُ لِلّهِ وَ اَلرَّسُولِ)»و آيه 41 همان سوره:(وَ اِعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ‌)هيچ‌گونه تعارضى نديده و هر دو آية را در راستاى اختيارات امام (دولت امامت) در تصرف در انفال و خمس دانسته و آن دو را از منابع مالى دولت امامت شمرده‌اند. (21)

اما برخى از مفسران و فقهاى اهل سنت، آن دو آيه را متعارض ديده و آيۀ دوم را ناسخ آيۀ اول دانسته و رسول (ص) و خليفه را ملزم به رعايت تقسيم كرده‌اند. (22)

در صورتى كه انفال غير از غنايم است و اگر از نظر مفهومى عام و شامل غنايم هم باشد، حكم آيۀ دوم به نوعى از انفال كه غنايم باشد، اختصاص دارد و مانند(أَوْفُوا بِالْعُقُودِ)و(حَرَّمَ اَلرِّبا)است كه تحريم ربا به نوع خاصى از عقود كه بيع است، اختصاص دارد.

فقهاى شيعه در مورد انفال و نصف خمس كه براساس دو آيه مذكور از آن خدا و رسول و ذى القربى است، معتقدند كه هر سه سهم مذكور در دو آيه، متعلق به امام (ع) است و در زمان غيبت امام (ع) نيز در اختيار نواب عام امام غايب (عج) است كه در مصارفى كه اطمينان به رضاى امام معصوم (ع) دارد، بايد صرف شود.

و جز اندكى در اين نظريه، ترديد روا نداشته‌اند.

در مورد نصف دوم خمس نيز، كه مصرف آن در آيات يتامى، مساكين و ابن سبيل بيان شده برآنند كه بايد به مصرف نيازمندى‌هاى سادات يتيم، مسكين و ابن السبيل برسد.

فقهاى اهل سنت در تفسير موارد ششگانه آيات انفال و خمس دچار اختلاف نظر شده‌اند، برخى سهم الله را به صدقات و تعمير مسجد الحرام و نظاير آن اختصاص داده (23) و سهم رسول (ص) را به خود رسول مخصوص دانسته‌اند كه براى زندگى شخصى روزمره و نياز سالانۀ خود مصرف كرده و باقيمانده را در مصالح عمومى مانند خريد اسلحه و نظاير آن، هزينه مى‌كرده است. (24) و برخى از فقهاى اهل سنت اصولا سهم رسول (ص) را از خمس نفى كرده (2) و بعضى ديگر آن را پس از رحلت آن حضرت مختومه دانسته‌اند (26) و جمعى هم سهم رسول (ص) را از آن جانشينان آن حضرت محسوب كرده‌اند (27) و ذى القربى را بنى‌هاشم و بنى المطلب دانسته‌اند. (28)

4. اعراض از غنايم:

فقها در مباحث مربوط به تقسيم غنايم مسئله‌اى را تحت عنوان اعراض از غنايم آورده‌اند كه به دو صورت مورد بحث قرار گرفته است:

الف - بخشى از غنايم به دليل قابل استفاده نبودن آنها مورد اعراض قرار گيرد و مجاهدان از تصاحب آنها خوددارى كنند؛

در اين صورت اموال مزبور در اختيار ديگر رزمندگان جبهه قرار مى‌گيرد، تا آنها كه مايلند تملك كنند و اگر مقدار و تعداد اندك و خواستاران بسيار باشند از راه قرعه، مشكل را حل مى‌كنند؛

ب - هرگاه تمامى مجاهدان جبهه از تملك سهام خود از غنايم اعراض كنند امام (ع) و دولت نيابى امام، غنايم را ضبط و در چهار پنجم آن حكم خمس را اجرا مى‌كنند. (29)

منابع

1 - المنتهى، كتاب الجهاد، به نقل از جواهر الكلام 215/21؛ 2 - وسائل الشيعه 81/11؛ 3 - همان / 80؛ 4 - همان / 81؛ 5 - جواهر الكلام 214/21، 215 و 217؛ 6 - همان و جامع المقاصد 423/3؛ 7 - تاريخ ابن خلدون 777/2 و سنن بيهقى 56/9 و 57 و شيخ طوسى، المبسوط 35/2؛ 8 - جواهر الكلام 212/21 و جامع المقاصد 422/3؛ 9 - المنتهى 654/2؛ 10 - جواهر الكلام 21 / 213؛ 11 - المحلى 342/7؛ 12 - شرح السير الكبير 254/2