مى‌بينيم بسيارى از مشكلاتى كه احياناً از ناحيه اين افكار و گروهها متوجه دستگاه مى‌شد براى آنان قابل تحمل بود ولى فعاليتهاى ائمه عليهم السلام و گروهها و طرفداران آنان براى دستگاه خلافت قابل تحمل نبود.

البته اين بدين معنا نبود كه آنان دست از فعاليت خود بردارند بلكه شاگردان و دست پروردگان امام جواد (ع) و امامان پيشين در اقصى نقاط جهان اسلام پراكنده شده بودند ودر تبيين و تفسير و نشر اسلام ناب مى‌كوشيدند؛ ليكن هجوم همه جانبه فرهنگى و تلاش فرقه‌هاى مختلف بر ضد اسلام اصيل شدت گرفته بود و دشمن در مبارزه فرهنگى خود، تجربه بيشترى كسب كرده بود و حملات خود را حساب شده‌تر و خطرناك‌تر، سازماندهى مى‌نمود.

در چنين شرايطى بر مرزداران اسلام ناب- به ويژه امام آنان- مهمتر از دفاع از كيان اسلام كارى تصور نمى‌شد. از اين رو امام جواد عليه السلام، با شناخت دقيق از اوضاع و شرايط زمان اقدام به فعاليتهاى فرهنگى كرد.

آن‌حضرت در عمركوتاه 25 ساله‌خود در حفظ و نگهدارى مكتب اهل بيت- كه غنى‌ترين و پرفيض‌ترين مكتب‌علمى در زمينه علوم‌شرعى و معارف‌اسلامى‌است- سهم فراوان‌داشت.

امام جواد (ع) تبيين معارف اسلامى و مبارزه با تهاجم فرهنگى را در رأس برنامه‌هاى خودقرار داده بود. آثار ارزشمندى از آن حضرت به جا مانده است كه همه دلالت بر تلاشهاى بى‌وقفه آن بزرگوار دارد. روايات زيادى در مسائل فقهى، تفسيرى، كلامى و ديگر معارف اسلامى در كتابهاى روايى از آن حضرت نقل شده است. [1] بسيارى از معارف اسلامى را امام (ع) در قالب دعا و مناجات بيان كرده است [2]. همچنين آن حضرت داراى كلمات قصار ارزشمند و زيبايى است كه چراغ راه پيروان اين مكتب در رسيدن به كمالات اخلاقى است. [3] آن حضرت با انجام مناظرات، دشمن را در جبهه نبرد علمى شكست داد و سؤالهاى علمى دوست و دشمن را پاسخ مى‌گفت.

امام جواد (ع) شاگردان زيادى را تربيت كرد كه هر يك استوانه‌اى عظيم در جهان‌

[1] - ر. ك - مسند الامام الجواد (ع)، ص 179-239

[2] - ر. ك - همان، ص 159-178

[3] - ر. ك - اعلام الدين، ص 309 و 310؛ تحف العقول، ص 455-457 و مسندالامام الجواد (ع)، ص 240-248