ج

جارون: ر.ک: نهر الجارون.

جبال: نامی است که در عصر عباسی بر مناطقی کوهستانی اطلاق شد که از دشت های عراق و جزیره فرات در غرب تا کویر نمک ایران مشهور به مادها امتداد داشت. میدیا از نام مادها مشتق است که سال ها در این سرزمین حکومت داشتند و سپس ایرانیان بر آن استیلا یافتند. مهم ترین شهرهای این منطقه قرمسین کرمانشاه امروزی، همدان، ری و اصفهان است. بخش شمالی این منطقه کوهستانی محل سکونت دیلمیان بود که دژهایی فراوان داشتند.

این بخش پایگاه خرّمیان (پیروان بابک خرم دین) بود. بابک در زمان مأمون علیه سلطه عباسیان شورید; ولی به وسیله معتصم شورش وی سرکوب شد.

جبال اطلس: رشته کوه هایی 25000 کیلومتری که از تونس و الجزایر تا مغرب دور امتداد دارد. ارتفاع این کوه ها از سطح دریا بین 4000 تا 4500 متر متغیر است. به خاطر عظمت و سترگی این کوه ها، بربرها آن ها را کوه های درن یا کوه کوه ها، نام نهادند. ساکنان این مناطق قبایل بربرند. گویند نام اطلس برگرفته از نام پادشاه افسانه ای مغرب، اطلس، است که بر میهمان خود خشمگین شد و از او خواست تا آسمان را بر دوش خود حمل کند.

جبال اوراس: رشته کوه هایی هستند که در الجزایر و در طول سواحل دریای مدیترانه و جنوب قسنطینه امتداد دارند. این کوه ها در غرب به تپه های کم ارتفاع زاب منتهی می شوند. دامنه های اوراس از سمت جنوب غربی تا صحرای بزرگ گسترده است.

جبال برانس (برتات): کوه های میان فرانسه و اسپانیا که از اقیانوس اطلس تا دریای مدیترانه امتداد دارند و دو سوم آن در زمین های اسپانیا و یک سوم در فرانسه قرار دارد. این سلسله جبال به نام کوه های پیرینه خوانده می شوند و اعراب آن ها را جبال البرانس یا جبال البرتات می خواندند. اعراب در این منطقه پایگاه نظامی برای حفاظت از گذرگاه ها داشتند که آن ها را بر ارتفاعات مشرف بر جاده ها ساخته بودند. پایگاه ها به صورت برج هایی در مقابل یک دیگر قرار داشت به طوری که اگر حضور دشمن را حس می کردند به ترتیب در این برج ها آتش افروخته و خطر را اعلام می کردند. بدین ترتیب آنان همیشه در حال آماده باش بودند.

جبال البرز: رشته کوه هایی که در ساحل جنوبی دریای خزر امتداد دارند.

جبال آرارات: رشته کوه های آتشفشان که در شمال شرقی ترکیه امتداد داشته و به ارمنستان می پیوندند.

جبل طارق: کوهی در جنوبی ترین منطقه اسپانیا، واقع در کنار دریا که نام آن برگرفته از فاتح اندلس، طارق بن زیاد است. این کوه را جبل الفتح و نیز الصخره خوانده اند.

جبل اللکام: نامی است که جغرافیدانان بر سلسله جبال انتی توروس نهاده اند.

جبلة: شهری بر کنار دریای مدیترانه که در جنوب شهر لاذقیه سوریه قرار دارد.

جحفة: روستای بزرگی در راه مدینه به مکه و ساحل دریا و جنوب شهر رابغ قرار داشت. این محل میقات شامیان است و هرگاه عازم حج باشند از اینجا محرم می شوند.

جدة: شهری است کنار ساحل دریای سرخ و در غرب مکه و فاصله 75 کیلومتری این شهر مقدس. جده، بزرگ ترین بندرگاه و دومین شهر عربستان سعودی است.

جرباء: محلی از نواحی عمّان در بلقاست. این آبادی از سمت حجاز به کوه های سراة نزدیک است و نیز در نزدیکی اذرح واقع است.

جرجان یا گرگان: منطقه ای است در جنوب شرقی دریای خزر که شهرهایی را در بر می گیرد. از مهم ترین شهرهای آن گرگان است که نام این منطقه از آن گرفته شده است. ابونعیم عبدالملک بن محمد جرجانی یکی از علما وحافظان قرآن، ابواحمد بن عدی معروف به ابن قطّان و ابوبکر عبدالقهار جرجانی از بزرگان لغت و نحو ادبیات عرب، که کتاب های دلائل الاعجاز و اسرار البلاغة از اوست; به این شهر منسوبند.

جرجانیه: مرکز ایالت خوارزم که در کناره غربی رود جیحون قرار دارد. این شهر کرکنج نام داشت که اعراب آن را به جرجانیة تغییر نام دادند.

جرجومة: نام شهر مردم جراجمه است که در کوه لکام واقع در مرزهای نظامی شام قرار داشت و میان بیّاس و بوقا در نزدیکی انطاکیه واقع شده بود. جراجمه گروهی بودند که در این شهر سکونت داشتند. زمانی که حبیب بن مسلمه فهری از طرف ابوعبیده جراح به ولایت انطاکیه منصوب شد به آنان حمله برد. جراجمه، با وی مصالحه کردند که یار مسلمانان و به عنوان جاسوسان آنها باشند و در عوض از پرداخت جزیه معاف شوند و قرار شد هرگاه با مسلمانان در جنگی شرکت کنند، تجهیزات کشته شدگان دشمنان مسلمین به آنها تعلق گیرد. جراجمه گاه تحت امر والیان و چندی سرکشی و تمرد می کردند و با رومیان همراه شده و آنها را علیه مسلمانان می شوراندند. مسلمانان، در روزگار بنی امیه و بنی عباس در موارد متعددی از جراجمه کمک گرفته و مأموریت هایی به آنان واگذار می کردند و راهنمایی های لازم را می گرفتند.

جرعه: محلی است نزدیک کوفه که یوم الجرعه به همین محل منسوب است. در این روز مردم کوفه علیه سعید بن عاص که به عنوان