زاراگوزا (438 ـ 474 ق) ساخته باشد و چون او را ابوجعفر می خواندند کاخ یاد شده را الجعفریه نام نهادند. شهر زاراگوزا یکی از پایگاه های عمده مملکت بزرگ اسلامی به شمار می رفت. در سال 94 ق (712 م) اعراب به فرماندهی موسی بن نصیر براین شهر استیلا یافتند. در عهد آخرین پادشاهان آن سامان، سیف الدوله مستنصر بن عبدالملک بن احمد تجیبی به سال 536 ق این شهر توسط اسپانیایی ها سقوط کرد. پس از سقوط شهر، مسجد آن ویران و به کنیسه تبدیل شد و فرناندو نوه پادشاه فردیناند کاتولیک، در آن به خاک سپرده شد. از دانشمندان منسوب به این شهر می توان از ثابت بن حزم بن عبدالرحمان صوفی و پسرش قاسم بن ثابت که از علمای فقه و حدیث و لغت بوده و از ابوعبدالله بن یحیی هاشمی نام برد. وی پس از مسافرت به مصر و به هنگام بازگشتن به شهر خود الموطّأ و صحیح بخاری را از حفظ داشت. و نیز ابوعبدالله بن علی مقری، که قاضی ابوبکر بن العربی قرائت را از او آموخت، و هم چنین پزشکان مشهوری که در این شهر سکونت گزیدند مانند : فضل حسدای و ابن بکلارش که هر دو یهودی بودند و ابوعبدالله بن الکتانی از دیگر دانشمندان این شهر می باشند.

سرقوسه (ساراکوسه = Syraguse): از بزرگ ترین شهرهای جزیره سیسیل است که در کناره شرقی جزیره، در تنگه مسیّنا قرار دارد.

سرندیب: ر.ک: سیلان.

سروج: شهری است نزدیک حرّان و جنوب سمیساط.

سفاقس: که امروزه صفاقس نوشته می شود. از شهرهای تونس و در جنوب قیروان و در کناره خلیج قابس قرار گرفته است.

سقاطیة: محلی است در کسکر در منطقه واسط. جنگ مشهوری که میان اعراب و ایرانیان رخ داد و اعراب به فرماندهی ابوعبیده ثقفی به پیروزی رسیدند، در همین محل بود.

سلمنقة (سلمانکا = Slamanca): شهری در کنار رود تورمس (Tormes) که منشعب از رود دویره است و از قرون وسطی تا به امروز مرکز فرهنگی معتبری به شمار می رود. در این شهر کتاب های علوم عربی به لاتین ترجمه می شد و کتابخانه های آن شامل کتاب های خطّی عربی فراوانی بوده است.

سلمیة: این شهر در منطقه ای کشاورزی، مشرف بر سیف الصحراء در شرق شهر حماة سوریه قرار دارد. سلمیة پایگاه رهبران مخفی اسماعیلیان بوده و اکنون نیز پیروان این مذهب، در این شهر سکونت دارند.

سمرقند: از شهرهای معروف ماوراء النهر و مرکز ایالت سغد و در شرق بخارا قرار گرفته است. مغول ها در سال 616 ق (1219 م) آن را ویران کردند. تیمور لنگ آن شهر را دوباره ساخت و پایتخت خود قرار داد. او در سمرقند، مساجد و کاروان سراهایی بر پا کرد که پاره ای از آنها تا به امروز پابرجاست. این شهر بزرگ ترین مرکز کاغذسازی بوده و از قرن سوم هجری این صنعت به سراسر ممالک اسلامی گسترش یافت. و امروزه در ازبکستان قرار گرفته است. از جمله دانشوران منسوب به این شهر، ابن بهرام دارمی سمرقندی از پیشوایان حفظ حدیث است.

سمسون: بندری در ترکیه کنارِ دریایِ سیاه که در روزگار بیزانس ها لنگرگاه بزرگی برای کشتی ها بود. نام سابق آن امیزوس بود که بعدها به سمسون یا صامصون تغییر یافت.

سمنود: شهری از نواحی دمیاط، در جنوب غربی منصوره و کنار شاخه دمیاطِ رودِ نیل قرار گرفته است.

سمّوره (Zamora): مرکز سرزمین جلیقیه (گالیسی) و کنار رود دورو واقع است.

سمیساط: از شهرهای باستانی منطقه آناتولی است که در غرب رود فرات و جنوب ملطیه و شرق مرعش قرار دارد. این شهر در زمان بیزانس ها، ساموساطا (Samosata) نام داشت. در این جا، رود فرات به سمت غرب تغییر مسیر می دهد. این شهر از ثغور ناحیه جزریه بوده و نیروهای اسلامی از آن جا به سوی سرزمین های روم هجوم می بردند.

سناباد: از روستاهای توس خراسان است. در آن جا هارون الرشیده به سال 193 ق و نیز علی بن موسی الرضا، هشتمین امام شیعیان در سال 203 ق درگذشتند و با تدبیر مأمون، زیر یک گنبد در کنار یک دیگر دفن شدند و با این تدبیر، امر امامت و جریان امور بر شیعیان مشتبه شد.

از آن زمان، سناباد، مشهد خوانده شده و شهر بزرگی گردید که در اطراف آن آرام گاه هایی با گنبدهای زیبا بنا شد که از جمله آنها قبر امام محمد غزالی و فردوسی، شاعر بلند آوازه ایرانی است.

سند: سرزمینی واقع در شرق کرمان و جنوب سیستان و کنار حوض رودخانه سند قرار گرفته است. مرکز این منطقه شهر منصوره است که کنار شاخه ای از شاخه های رود سند هندوس (Indus) می باشد. از شهرهای سند، شهر دبیل است. ایرانیان، اهل سند را جت می خواندند و بر همین اساس، عرب ها آنان را زطّ خواندند. امروزه معروف است که اینان از نیاکان نور و گجر هستند.

سواد: نام منطقه جنوبی عراق است. عرب ها آن جا را به سبب فراوانی زراعت و درختان خرما و دیگر درختان سواد نامیدند.

سودان: نامی است که در روزگار حکومت اسلامی به طور عام بر سرزمین های افریقایی واقع در جنوب صحرای بزرگ حد فاصل مالی و حبشه اطلاق می شد; ولی امروز این نام به جمهوری سودان، که در جنوب جمهوری مصر قرار دارد، اختصاص یافته است.