قطالونیا (کتلونیه = Catalonia): منطقه ای بر کنار دریای مدیترانه در شمال شرقی اسپانیا امتداد یافته و پایتخت آن شهر بارسلون است. بعد از آن که عرب ها کتلونیه را گشودند، بر آن حکم راندند، آن گاه شارلمانی بر آن شد که بدان جا حمله برد; ولی موفق نشد. در سال 1137 م پادشاه آراگون بر این منطقه استیلا یافت.

قصر ابن هبیره: کاخی در دوازده فرسخی بغداد، غرب رود فرات، که یزید بن هبیره به هنگام حکومت بر عراق، در ایام مروان بن محمد ساخت; ولی عمر ابن هبیره کفاف نداده و پیش از آن که این کاخ به اتمام برسد، درگذشت. پس از او اولین خلیفه عباسی، سفاح، وارد این کاخ شد و تکمیلش کرد و آن را، به یادبود جدش، هاشم بن عبد مناف، هاشمیه نامید.

قصریانه: از شهرهای جزیره سیسیل است که امروزه کاترو جوانّی (Catrogiovannie) خوانده می شود.

قُلزُم: نام شهری است که در بالای خلیج مقابل خلیج عقبه قرار دارد. سابقاً دریای سرخ به نام این شهر دریای قلزم خوانده می شد.

قفصة: شهری در جنوب شهر قیروان و نزدیک مرزهای الجزایر، این شهر امروز از شهرهای جمهوری تونس به شمار می رود.

قلعه ایوب (Calat _ Ayaub): که کالاتواد (Calatavad) خوانده می شود. سرقوسه یک شهر مهم از مرزهای نظامی نواحی سرقوسه که به دست ایوب بن حبیب لخمی خواهرزاده موسی بن نصیر بنا شد، و آن نزدیک شهر سالم بوده و منسوب به آن را ثغری می خوانند; بدان جهت که دژی از دژهای اسلامی بوده است. بدین شهر عده ای از دانشوران منسوبند که عبارتند از: سخنور بلیغ، حافظ اخبار و اشعار، لغوی ونحوی، ابوعبدالله محمد بن نصرثغری متوفای سال 345 ق، ابومحمد بن عبدالله بن محمد قاسم ثغری که در سال 350 ق به مشرق سفر کرد و در بغداد، بصره، کوفه و شام از حافظان حدیث، حدیث شنید، آن گاه در سال 375 ق به قرطبه بازگشت و در مسجد شهر به نقل حدیث مشغول شد. پس از آن، به مرز نظامی مراجعت کرد و همان جا ماندگار شد تا این که در سال 383 ق درگذشت.

قلعه بنی حماد: دژی مستحکم نزدیک مسیله واقع در مغرب دور.

قلعه الموت: این قلعه، شش فرسخی شهر قزوین در ایران واقع است. حسن صباح ملقب به شیخ الجبل بر این قلعه دست یافت و مدت 171 سال به عنوان نفوذناپذیرترین دژ اسماعیلیه باقی ماند. آن گاه این قلعه به دست هلاکو افتاد. وی در سال 654 ق (1256 م) فرمان داد تا این قلعه را از تجهیزات جنگی خالی کنند.

قلعه جعبر: نام قلعه ای است که در کناره چپ فرات مقابل صفین قرار گرفته است. قلعه جعبر منسوب به مالکش جعبر از بنی عنبر است. این قلعه درگذشته با نام دوسر شناخته می شد. در جنگ های صلیبی اول به سال 497 ق (1104 م) به دست فرانسویان افتاد.

قلعه رباح: این شهر درتقسیمات اداری اندلس از توابع شهر طلیطله است، و گفته می شود این شهر با طلبیره (Talavera)، به عنوان حدفاصل سرزمین های مسیحیان و سرزمین مسلمانان به شمار می آید.

و قلعه رباح کنار رودخانه آنه (Guadiana) قرار دارد. نام این قلعه، برگرفته از نام علی بن رباح لخمیِ تابعی است که در فتح اندلس شرکت داشت. قلعه رباح همراه با طلیطله، پس از این که چندین بار میان مسلمانان و مسیحیان دست به دست شد، سرانجام سال 476 ق (1085 م) به دست الفونس ششم افتاد. ابویوسف یعقوب منصور موحدی، که در جنگ ارک پیروز شده بود، آن را بازپس گرفت. در سال 1147 م این قلعه برای همیشه از حکومت مسلمانان و اسلام خارج شد. محل سابق قلعه رباح، امروزه (Castilla de Calatrava la viefa) نام دارد، در دوازده کیلومتری شمال شرقی مرکز فرمانداری (Cidad Real) محلی به همین نام، قرار دارد. این فرمانداری در جنوب مادرید و طلیطله است.

قلقشنده: در جنوب شهر طوخ در استان قلیوبیه در منطقه دلتای مصر واقع شده است. لیث بن سعد فقیه مشهور و ابوعباس قلقشندی صاحب کتاب صبح الاعشی از این شهر برخاسته اند.

قلمریة (Colmvra): شهری است در غرب اندلس نزدیک اقیانوس اطلس، که در قرون وسطی مرکز پرتغال بوده است.

قلوریة (Cilavria): نام بخش جنوب غربی ایتالیاست که کالابریا نامیده می شود. اعراب به این منطقه لشکر کشیدند، این ناحیه نزد آنها به قلوریه معروف شد.

قم: شهری در جنوب تهران و شمال کاشان، که به جهت زیارتگاهش، نزد شیعیان شهرت به سزایی دارد. و آن آرامگاهِ بانو فاطمه (س)، خواهر رضا(علیه السلام) امام هشتم شیعیان، است.

قلیعة (Calcolea): مکانی است نزدیک محل تلاقی نهر ارملاط(Cualmellato) با نهر وادی الکبیر. که نزدیک آن، محلی است به نام قنتیش که در آن جنگ های سختی میان محمد دوم، پسر عبدالجبار ملقب به المهدی، و سلیمان بن حکم المستعین درگرفت. در این جنگ ها، که در سال 400 ق (1009 م) رخ داد، المهدی از سانشوگارسیا، امیر قشتاله (کاستیل) کمک خواست; لذا،