دوّم ـ تکليف ناپسند يا مذموم

مقصود از آن اوامري است که با سختي و مشقّت انجام مي‌پذيرد، بدون آن‌که در آن مصلحتي وجود داشته باشد.[1]

به اعتبار ديگري تکليف را به شرعي (مانند تکاليف خداوند بر بندگان خود) و عرفي (مانند تکليف معلّم بر شاگرد) تقسيم نموده‌اند.[2]

در اصطلاح فرهنگ دين, تکليف به فرمان الهي اطلاق مي‌شود. مرحوم لاهيجي مي‌گويد: «تکليف خطاب الهي را گويند که متعلق به افعال بندگان است از جهت اتّصاف به حسن و قبح بر سبيل اقتضا يا بر سبيل تخيير و مراد از اقتضا طلب است و طلب يا متعلق است به فعل و يا ترک و بر همين اساس اوامر الهي در مورد افعال انسان را به پنج قسم تقسيم نموده‌اند: وجوب, حرمت, ندب, کراهت و اباحه».[3]

شروط عامه تکليف و يا به بيان ديگر «شرايط تعلّق حکم تکليفي» عبارت است از: عقل, بلوغ, قدرت و اختيار[4] در مباحث بعدي در اين‌باره بيش‌تر توضيح خواهيم داد.

د: مفهوم و معناي حکم

حکم، معاني و مفاهيم مختلفي دارد که در حوزه «حقوق» دست‌کم در دو معني کاربرد بيشتري پيدا مي‌کند:

1ـ حکم به معناي فرمان و دستور دادن و نيز بر خود فرمان و دستور، (معناي مصدري و اسم مصدري) اطلاق شده است؛ مثل (إِنِ الحُکمُ إِلاَّ لِلَّهِ).[5] هيچ فرمان و دستوري نيست مگر از سوي خدا.

[1] . بنگريد مفردات الفاظ قرآن: 721 ـ 722.

[2] . رسالة المکلّف و التکليف: 13.

[3] . گوهر مراد 7 ـ 347.

[4] . بنگريد جواهر الکلام6: 460, تقريرات اصول محقق ناييني 3: 15 ـ 16.

[5] . سوره يوسف، 12: 40.