ظاهر و سياق عبارت همان‌گونه که شهرت يافته است، مؤيد معني دوّم است.[1] و فقيهان از مفاد آن قاعده‌ي فقهي با نام «قاعده‌ي يد» استخراج نموده‌اند و اجمال آن به اين معني است: «هرکس بر مال ديگري تسلّط يابد ضامن تلف و نقص آن است. »

به هر صورت اطلاق روايات ذکر شده و نيز عموم تعليل که در آن‌ها ديده مي‌شود به طور قطع شامل کودک نيز مي‌گردد.

يکي از علماي معاصر در اين‌باره مي‌گويد: «اگر کودک مال ديگري را از بين ببرد، به طور قطع ضامن است ولي تا زماني که بالغ نشده ملزم به اداي آن نيست، بعد از بلوغ بر وي واجب است آن را ادا نمايد. زيرا در آن هنگام اتلاف کننده‌ي مال غير، بر او صادق است».[2]

2ـ رواياتي که در باب حيازت و احياي موات وارد شده است. مثل آن‌که در روايت صحيح، امام باقر و صادق(عليهما السلام) از پيامبر اکرم(صلي الله عليه وآله) نقل نموده‌اند که فرموده است: «مَن اَحيَا اَرضَأً مَوَاتَأً فَهِي لَهُ».[3] هر کس زمين مواتي را احيا نمايد، مالک آن مي‌شود.

و نيز در روايت معتبر ديگري، امام صادق(عليه السلام) از رسول اکرم(صلي الله عليه وآله) نقل مي‌کند که فرموده است: «مَن غَرَسَ شَجَراً... لَم يَسبِقهُ إِلَيهِ اَحَدٌ، وَ اََحيَا أَرضَاً مَيتَةً فَهِيَ لَهُ، قَضَاءٌ مِنَ اللهِ وَ رَسُولِهِ».[4] هر کس درختي را در سرزميني که پيش‌تر کسي آن را احيا ننموده، غرس کند و يا زمين مواتي را احيا و آباد نمايد مالک آن مي‌گردد. اين حکم به مقتضاي فرمان خدا و رسول اوست.

مرحوم سيد کاظم يزدي در اين‌باره مي‌گويد: «در اين حکم که کودک مي‌تواند مباحات را با حيازت تملّک نمايد، اشکالي وجود ندارد و نيز مي‌تواند اراضي موات را احيا کند و مالک گردد، هر چند در احياي اراضي موات لازم است کسي که آن را احيا مي‌نمايد قصد داشته باشد، هم‌چنين اگر کودک در اماکني که وقف عام است، قبل از ديگران سبقت جويد، نسبت به آن مکان حق اولويت پيدا مي‌کند.»[5]

[1] . تراث الشيخ الاعظم، کتاب المکاسب 3: 267.

[2] . مصباح الفقاهة 2: 539.

[3] . وسائل الشيعه25: 412، باب 1، من ابواب احياء الموات، ح: 5 ـ6.

[4] . همان, 413، باب 2، من ابواب احياء الموات، ح1.

[5] . حاشيه بر مكاسب، 2: 12.