پی نوشت ها

[1] ـ رجال البرقی 48 رجال الطوسی 365.
[2] ــ رجال النجاشی 2 / 438 الفهرست (طوسی) 185.
[3] ــ تنقیح المقال 3 / 39.
[4] ــ الذریعه 6/310.*

دیگر منابع: جامع الرواة 2/424 قاموس الرجال 10/220 طرائف المقال 1/649 مجمع الرجال 7/110 منهج المقال 396 منتهی المقال 7/279 معجم رجال الحدیث 22/85 معالم العلماء 137 هدایة المحدثین 301.

ابویعقوب ـ جعفی (قرن سوم هجری)

نجاشی او را از عالمان شیعه کوفه می شمارد که کتابی داشته و حُمید بن زیاد با واسطه احمد بن میثم آن را روایت کرده است.1 آقابزرگ تهرانی از آن با عنوان کتاب الحدیث یاد کرده است.2 اطلاع دیگری از جعفر وجود ندارد، اما چون حمید بن زیاد (م 310 هـ) با یک واسطه از او روایت می کند، بنابر این جعفر را می توان از عالمان قرن سوم به شمار آورد.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 2/447.
[2] ــ الذریعه 6/311.*

دیگر منابع: الفهرست (طوسی) 185 معالم العلماء 139.

اُبیّ ـ انصاری (م 30 هـ )

ابومنذر ابیّ بن کعب بن قیس بن عبید انصاری خزرجی نجاری مدنی.

از اصحاب پیامبر(صلی الله علیه وآله) و از کاتبان وحی که در قرائت، گردآوری و تعلیم قرآن و همچنین در تفسیر و فقه مقام والایی داشت. وی از تیره بنی نجار انصار1 بود و در بصره سکونت داشت.2 پیامبر(صلی الله علیه وآله)ابیّ را با کنیه ابومنذر و لقب سیدالانصار خطاب می کرد،3 اما خلیفه دوم او را ابوطفیل4 و مسلمانان وی را سیدالمسلمین می خواندند.5

ابیّ در دوران جاهلیت و روزگارانی که کمتر کسی در میان عرب نوشتن می دانست، کتابت را فراگرفته بود.6 به گفته نووی، ابیّ از پیامبر(صلی الله علیه وآله) روایاتی را نقل کرده و احادیث منقول وی در کتب معتبر، 164 حدیث است.7 راویان بسیاری نیز از وی حدیث شنیده و نقل کرده اند که از آن میان افرادی چون ابن عباس، انس بن مالک و پسران ابیّ (محمد، طفیل و عبدالله) را می توان نام برد.8

ابن سعد و الندیم، ابیّ را از جمله کسانی دانسته اند که در زمان عثمان به جمع آوری قرآن مشغول بودند.9 ذهبی ابیّ را از قاریان نام آور و کاتبان برجسته وحی به شمار آورده است.10 ابن جوزی می نویسد که او تمام قرآن را در حفظ داشت و از مفتیان زمان پیامبر(صلی الله علیه وآله)بود.11 گویا ایشان اولین نویسنده ای بود که در مدینه به کتابت قرآن پرداخت و شاید تبحر و آشنایی وی به شیوه های قرائت سبب گردید تا او را «سید القرّاء» لقب دهند.12 امام صادق(علیه السلام) نیز در این باره فرمود که ما به شیوه قرائت ابیّ قرآن می خوانیم.13 بنابر حدیثی مشهور، ابیّ یکی از چهار تنی است که پیامبر(صلی الله علیه وآله) فراگرفتن قرآن از آنان را توصیه کرده است.14

ابن سعد گفته که وی در بیعت عقبه دوم به همراه هفتاد نفر از انصار حضور داشت و در تمامی جنگ ها از جمله بدر، اُحد و خندق همراه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) بود.15 ابن عساکر می نویسد که ابیّ به همراه خلیفه دوم (خلافت 13 ـ 23 هـ ) در جابیه، منطقه جولان دمشق حضور داشت و صلح نامه مسلمانان با یهودیان بیت المقدس به دست وی نوشته شد.16 مضمون پاره ای از روایات، نشانگر تشیّع و محبت خالصانه او به اهل بیت(علیهم السلام)است از جمله در روایتی آمده که به دیدار اهل بیت(علیهم السلام)می رفته و همنشینی با آنان را بر همنشینی با دیگران ترجیح می داده است.17 درباره موضع گیری او در برابر خلفا نیز شواهد تاریخی و روایی فراوانی وجود دارد. طبرسی بنابر روایتی از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده که ابیّ از جمله اولین گروه از اصحاب پیامبر(صلی الله علیه وآله)بود که با خلافت ابوبکر (1
[1] ـ 13 هـ ) و کردار او مخالفت ورزید و در مجلسی به ابوبکر اعتراض کرد و گفت: حقی را که خداوند برای دیگری قرار داده، پایمال نکن و آن را به اهلش واگذار و بیش از این بر وصیّ و برگزیده پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) ستم روا مدار. به علاوه، طبرسی خطبه ای مفصل از ابیّ نقل کرده که در آن، به ابوبکر اعتراض کرده و به دفاع از علی(علیه السلام)(خلافت 35 ـ 41 هـ ) و نقل فضایل آن حضرت پرداخته است.18 از جمله آثار مهم ابیّ، مصحف ابیّ بن کعب و فضائل القرآن می باشد.19 تاریخ وفات وی با اختلاف فراوان از 19 تا 36 هـ 20 نقل شده که مشهورترین آن سال 30 هـ است.21

پی نوشت ها

[1] ـ الطبقات الکبری 3/498.
[2] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 1/188.
[3] ــ المستدرک علی الصحیحین 3/342 و344.
[4] ــ التاریخ الکبیر 2/40.
[5] ــ المستدرک علی الصحیحین 3/342 و 344.
[6] ــ الطبقات الکبری 3/498.
[7] ــ تهذیب الاسماء و اللغات 1/1/109.
[8] ــ تاریخ مدینة دمشق 7/217.
[9] ــ الطبقات الکبری 3/502 الفهرست (الندیم) 30.
[10] ــ تاریخ