طولانی است و در ادامه آن، کیفیت رحلت و تجهیز امام یازدهم از زبان احمد بیان شده و درباره جعفر کذاب و بدی های او سخن به میان آمده است.3 گویا این سخنان تبدیل به رساله ای شده یا خود احمد آنها را بر قلم آورده است که کتابی را در این مورد به او نسبت داده اند. نجاشی در فهرست خود از او نام برده و می گوید که اصحاب ما او را جزء مصنفان یاد کرده اند. او کتابی دارد که در آن، پیشوای ما ابومحمد عسکری(علیه السلام) را وصف کرده است، ولی من این کتاب را ندیده ام.4 شیخ طوسی در کتاب رجال نام احمد را در ردیف کسانی که از ائمه روایتی ندارند، ذکر می کند و می گوید: او امام حسن عسکری(علیه السلام) را وصف کرده است.5 وی همین مطلب را در فهرست نیز آورده و از آن تعبیر به مجلس نموده و به نقل از عبدالله بن جعفر حمیری که راوی سخنان احمد است، تاریخ مجلس را سال 278 هـ و در شهر قم ثبت نموده است.6 بنابراین، شیخ طوسی در دو کتاب خود از مؤلف بودن احمد سخنی نگفته و به نظر می رسد تردید نجاشی نیز بجا بوده و احمد دارای کتابی نبوده است، بلکه شهرت این مجلس در بین امامیه باعث شده که گزارش آن مجلس را به عنوان کتاب تصور و تلقی کنند.

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الیعقوبی 2/492 و 507.
[2] ــ الکافی 1/503 الارشاد 2/321.
[3] ــ همان.
[4] ــ رجال النجاشی 1/229.
[5] ــ رجال الطوسی 448.
[6] ــ الفهرست (طوسی) 102.

دیگر منابع: معجم رجال الحدیث 2/149 قاموس الرجال 1/339 اعیان الشیعه 3/20 الذریعه 15/45.

احمد ـ ابن رسته (پس از 293 هـ )

ابوعلی احمد بن عمر بن رسته، ابن رسته.

وی ایرانی و زادگاهش اصفهان بود. مدتی از عمر خود را در آن دیار زیست. سپس در سال 290 هـ عازم سفر حج شد و کتاب معروف خود الاعلاق النفیسه را در این زمان نگاشت.1 خود او ضمن وصف اصفهان می نویسد که از مردم آن دیار است. ابن رسته در سال 290 هـ در موسم حج در مکه بوده و مطالبی راجع به کتیبه های مسجدالنبی و درهای آن در کتاب خود آورده است. خاورشناسان و محققان تا اواسط سده 19 میلادی، ابن رسته را نمی شناختند و با کتاب وی آشنایی نداشتند. وی جغرافی دان بود و کتابش را در این باره تألیف نمود. در مورد تاریخ نگارش کتاب، بین مورخان اختلاف است و آن را بین سال های 290 تا 310 هـ می دانند.2 برخی نیز نگارش کتاب را پس از سال 310 هـ دانسته اند.3 کتاب وی در هفت مجلد و شامل تقویم بلدان، وصف شهرها، کشورها با مقدمه ای در افلاک و کره زمین بود که فقط جزء هفتم آن موجود است.4

منابع، ابن رسته را استاد قزوینی می دانند، چرا که وی در تألیف دو کتاب خویش یعنی آثار البلاد و اخبار العباد و کتاب عجائب المخلوقات از کتاب ابن رسته متأثر بوده است.5 به گفته ابونعیم اصفهانی، ابن رسته نوه دختری محمد بن مغیرة بن سلم بن ابی مریم (م 231 هـ ) بود و از جدش و نیز از ابراهیم هروی و ابوایوب سلیمان بن داود شاذکونی (م 234 هـ ) دانش آموخته و روایت کرده است. محمد بن احمد بن ابراهیم قاضی و سلیمان بن احمد هم راوی اویند.6 ذهبی می گوید: ابوالشیخ انصاری (م 369 هـ ) در ایام مرگش از ابوعلی حدیث فرا گرفته است7 که با توجه به تاریخ درگذشت ابن رسته، نمی تواند درست باشد. ابومنصور نصر (م335 هـ )، ابوالفضل بندار بن نصر صحاف (م 336 هـ ) و ابوبکر محمد بن نصر مودب (م پس از 350 هـ ) همگی از موالی ابن رسته شمرده شده اند.8 ابونعیم مرگ ابن رسته را در سال 293 هـ می داند،9 ولی محققان تاریخ وفات او را بین سال های 290 تا 300 هـ دانسته اند.10

پی نوشت ها

[1] ـ الأعلام 1/185.
[2] ــ دائرة المعارف بزرگ اسلامی 3/553.
[3] ــ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 4/239.
[4] ــ لغت نامه دهخدا 1/277.
[5] ــ الاعلاق النفیسه، ترجمه قره چانلو، مقدمه، ص 5.
[6] ــ ذکر اخبار اصبهان 1/105 و106.
[7] ــ سیر اعلام النبلاء 16/277.
[8] ــ ذکر اخبار اصبهان 1/236 و2/290 و331.
[9] ــ همان 1/105.
[10] ــ دائرة المعارف بزرگ اسلامی 3/553.*

دیگر منابع: معجم المطبوعات العربـیه 1/107 دانشنامه ایران و اسلام 4/574 فرهنگ زندگی نامه ها 1/435 معجم المؤلفین 2/31 معجم مصنفی الکتب العربـیه 52 دائرة المعارف الاسلامیه 1/166 تاریخ نجوم اسلامی 228 مقدمه بر تاریخ علم 1/734.

احمد ـ ابن سلیمان (م 290 هـ )

ابوعباس احمد بن محمد بن سلیمان مصری.

الندیم او را در شمار فیلسوفان شیمی دان و صنعتگر قرار داده، ولی در صنعتگر بودنش تردید دارد و بنا بر قولی، احمد را مصری