قلمداد کرده است و از تعبیر الندیم که می گوید: «آنچه از اخبار او به این شهرها رسیده»، برمی آید که ابن سلیمان در عراق نمی زیسته است. او کتاب های الملاغم، المعجونات، التخمیر، الجامع، برانیات1 و الافصاح و الایضاح فی البرانیات را از آثار و تألیفات ابن سلیمان برشمرده است و درباره کتاب اخیر می گوید که آن را به ابن عیاض مصری شاگرد جابر بن حیان هم نسبت داده اند،2 اما در منابع دیگر شاهدی بر این گفته پیدا نشد. اسماعیل پاشا درگذشت احمد را در سال 290 هـ آورده است.3

پی نوشت ها

[1] ـ اسماعیل پاشا کتاب های التخمیر و الجامع را در باب شیمی می داند، ولی محقق و مترجم الفهرست معتقد است که برانیات به چیزهایی گویند که از نوع مورد بحث نباشد ایضاح المکنون 2/281 و 285 الفهرست، ترجمه رضا تجدد، ص 643، پاورقی 2.
[2] ــ الفهرست (الندیم) 425.
[3] ــ هدیة العارفین 1/54.*

دیگر منابع: ایضاح المکنون 2/333 و 336.

احمد ـ ابن مبارک (قرن دوم و سوم هجری)

احمد بن مبارک.

از وی احمد بن میثم، احمد بن خالد برقی و احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی روایت کرده اند و ابن مبارک از شخصی با کنیه ابوعثمان حدیث نقل می کند.1 نجاشی او را صاحب کتاب نوادر دانسته،2 ولی در الذریعه کتاب الحدیث به او نسبت داده شده است.3 با توجه به وفات احمد بزنطی (م 221 هـ ) و احمد برقی (م 280 هـ ) می توان ابن مبارک را از رجال قرن دوم و سوم دانست.

پی نوشت ها

[1] ـ جامع الرواة 1/58.
[2] ــ رجال النجاشی 1/232.
[3] ــ الذریعه 6/312.*

دیگر منابع: الفهرست (طوسی) 37 معالم العلماء 22.

احمد ـ ابن مدبّر (م 270 هـ )

ابوالحسن احمد بن محمد بن عبیدالله بن مدبّر ضبّی، معروف به ابن مدبّر.

اصل وی از سامرا بود و نیای بزرگش، مدبّر نام داشت.1 از آغاز زندگی وی آگاهی چندانی در دست نیست. جهشیاری می نویسد که اندکی پیش از لشکرکشی مأمون (خلافت 198 ـ 218 هـ ) به روم جعفر بن خیاط، وزیر مأمون وی را به عنوان کاتب خویش برگزید. او به رغم ناخشنودی پدر، این پیشنهاد را پذیرفت. با این حال پدرش که مردی صاحب مال بود، از مراقبت وی دریغ نورزید.2 در سال 229 هـ وی نیز همراه کاتبانی که به فرمان واثق (خلافت 227 ـ 232 هـ ) و توسط ابن زیّات زندانی شدند، گرفتار آمد، اما پس از مرگ واثق از زندان رهایی یافت.3

در آغاز خلافت متوکل (خلافت 232 ـ 247 هـ ) به ریاست هفت دیوان از جمله دیوان خراج منصوب گردید، اما دیری نپایید که متوکل وی را از این سمت برکنار، و سرپرستی خراج دمشق و اردن را به او واگذار کرد. بدین ترتیب، وی در سال 240 هـ به دمشق رفت و در آنجا توانست ثروت هنگفتی فراهم آورد. چون خلافت به منتصر (خلافت 247 ـ 248 هـ ) رسید، احمد را از شام به مصر فرستاد. در زمان معتز (خلافت 252 ـ 255 هـ ) بین وی و احمد بن طولون، عامل خلیفه در مصر، دشمنی برخاست که سرانجام به عزل ابن مدبّر انجامید، ابن طولون او را دستگیر و زندانی کرد و مدت سه ماه شکنجه داد. چون معتمد (خلافت 256 ـ 279 هـ ) به خلافت رسید، به دستور وی ابن مدبّر از زندان آزاد و بار دیگر متولی خراج مصر گردید و پس از چندی از ریاست خراج مصر عزل، و خراج شامات به او واگذار شد.4 در سال 267 هـ ابن طولون بر دمشق تسلط یافت و بار دیگر ابن مدبّر در چنگال وی گرفتار شد و اموالش مصادره گردید و خود او نیز در مصر به زندان افتاد5 و تا آخر عمر با تحمل شکنجه و سختی در زندان به سر برد.6 ابن مدبّر به اعتبار ثروت و دانش خویش، ممدوح شعرای معاصر خود بود،7 اما به جهت وضع مالیات های جدید در مصر، او را بسیار نکوهش کرده اند.8 او در فنّ کتابت سرآمد بود9 و در سرودن شعر نیز دست داشت.10 به گفته الندیم، مجموع اشعار وی مشتمل بر پنجاه برگ بوده و کتاب المجالسة و المذاکره منسوب به اوست.11 سال وفات او 270 یا 271 و یا 265 هـ بوده است.12

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینة دمشق 5/377.
[2] ــ الوزراء و الکتّاب 199.
[3] ــ الفرج بعد الشده 2/259 ـ 261.
[4] ــ تاریخ الیعقوبی 2/488 ـ 508.
[5] ــ المنتظم 12/213.
[6] ــ تاریخ مدینة دمشق 5/379 و 380.
[7] ــ همان 378.
[8] ــ خطط مقریزی 1/103.
[9] ــ عقدالفرید 4/157.
[10] ــ معجم الادباء 1/197.
[11] ــ الفهرست (الندیم) 137 و 191.
[12] ــ الوافی بالوفیات 8/38.*