حماد ـ فزاری (م 190 هـ )

حماد بن عثمان بن عمرو بن خالد کوفی عرزمی فزاری.

از موالی فزاره، و ساکن عرزم ناحیه ای در کوفه و به آنجا منسوب بود.1 او صحابی امام صادق، امام کاظم و امام رضا(علیهم السلام)بود2 و از آن سه امام روایت کرده است. همچنین ابوجعفر محمد بن ولید بن خالد خزاز بجلی از وی روایت کرده است. رجال نویسان شیعه ایشان را از افراد موثق، مورد اعتماد3 و جلیل القدر4 به شمار آورده اند. حماد در سال 190 هـ در کوفه درگذشت.5 کتاب الحدیث اثر وی می باشد.6 برخی درباره اتحاد او با حماد بن عثمان بن زیاد سخن گفته اند.7

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 1/339.
[2] ــ رجال ابن داود 132.
[3] ــ رجال النجاشی 1/339.
[4] ــ مستدرکات علم رجال الحدیث 3/257.
[5] ــ رجال النجاشی 1/339. 6 ـ الذریعه 6/326.
[7] ــ معجم رجال الحدیث 6/213.

دیگر منابع: خلاصة الاقوال 56 جامع الرواة 1/270 تنقیح المقال 1/365 منهج المقال122 حاوی الاقوال 1/321 اعیان الشیعه 6/221.

حماد ـ کوفی (در عصر امام صادق(علیه السلام))

حماد بن ابی طلحه کوفی بیّاع السابری.

از اصحاب امام صادق(علیه السلام) بود1 و از آن بزرگوار روایت نقل می کرد.2 همچنین از افرادی چون زرارة بن اعین و ابوحمزه ثمالی روایت نقل کرده است.3 افرادی چون احمد بن ابی بشیر و محمد بن سنان از او روایت نقل می کردند.4 نجاشی ایشان را توثیق کرده و وی را صاحب کتابی دانسته است.5

پی نوشت ها

[1] ـ رجال الطوسی 182.
[2] ــ دائرة المعارف الشیعیة العامه 8/440.
[3] ــ معجم رجال الحدیث 6/200 و210.
[4] ــ جامع الرواة 1/368.
[5] ــ رجال النجاشی 1/339.*

دیگر منابع: رجال البرقی 21 خلاصة الاقوال 57 منهج المقال 122 تنقیح المقال 1/362 قاموس الرجال 3/392 الذریعه 6/326.

حماد ـ موصلی (م حدود 220 هـ )

حماد بن اسحاق بن ابراهیم بن ماهان موصلی تمیمی بغدادی ارجانی بارد.

الندیم می نویسد: وی فردی ادیب و روایتگر بود و با پدرش اسحاق در مشایخ حدیث مشارکت داشت. از افرادی چون ابی عبیده و اصمعی روایت کرده، ولی بیشتر علوم را از پدرش فرا گرفت1 و کتاب الاغانی را نیز از او آموخت. محمد بن ابی الازهر و عبدالله بن مالک که هر دو از علمای نحو بودند، از وی روایت کرده اند.2

حماد کتاب های زیادی در ادبیات تألیف کرد که در منابع نام تعدادی از آنها آمده است: کتاب الاشریه (الاشربه) اخبار الحطیئه اخبار عبیدالله بن قیس الرقیات اخبار عروة بن اذینه اخبار ذی الرمه اخبار الندامی مختار غناء ابراهیم (مراد از ابراهیم جدش ابراهیم موصلی است)3 و اخبار رؤبة بن العجاج. او در حدود 220 هـ درگذشت.4

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 159.
[2] ــ تاریخ بغداد 8/159.
[3] ــ الفهرست (الندیم) 159.
[4] ــ هدیة العارفین 1/334.*

دیگر منابع: الموشح 369 و 370 تاریخ التراث العربی 2/3/88 و 131 لغت نامه دهخدا 6/8072.

حماد ـ ناب (م 190 هـ )

حماد بن عثمان بن زیاد ناب رواسی کوفی ذوالناب.

از موالی قبیله ازد یا غنی بود1 و از یاران و راویان امام صادق، امام کاظم و امام رضا(علیهم السلام) به شمار می رود.2 همچنین از ابوبصیر3 و عمار بن موسی روایت کرده است.4 او را از اصحاب امام جواد(علیه السلام)نیز به شمار آورده اند5 که اگر وفات او را در سال 190 هـ بپذیریم، دیگر نمی تواند صحابی امام جواد(علیه السلام) باشد. ابن ابی عمیر، محمد بن ولید خزار، حسن بن علی وشاء، حسن بن علی بن فضال6 و حماد بن عیسی7 از او نقل روایت کرده اند. رجالیون شیعه حماد را توثیق نموده و جلیل القدر توصیف می کنند.8 از اینکه نجاشی نام وی را در کتاب خود نیاورده و از حماد بن عثمان فزاری یاد کرده است،9 به نظر می رسد آن دو را با هم متحد بداند. حماد از اصحاب اجماع است10 یعنی روایتی که او در سندش قرار داده، با شرایطی صحیح تلقی می شود. مرگ وی را در کوفه به سال 190 هـ نوشته اند.11 از حماد کتاب الحدیث12 و قصیده ای بر جای مانده است.13

پی نوشت ها

[1] ـ رجال الطوسی 173 و 346.
[2] ــ رجال البرقی 21، 48 و 53 رجال ابن داود 131.
[3] ــ اختیار معرفة الرجال 173.
[4] ــ جامع المقال 82 .*