اعمش (م 148 هـ ) و از شاگردان امام صادق(علیه السلام)، تنها راوی حیان است.11 حیان بن ابجر مسندی داشت که نوه اش عبدالله بن جبلة بن حیان بن ابجر (م 219 هـ ) آن را از پدرش روایت کرده است.12

پی نوشت ها

[1] ـ التاریخ الکبیر 3/58 الثقات 4/171.
[2] ــ الانساب 2/185.
[3] ــ تاریخ الطبری 5/69.
[4] ــ رجال النجاشی 2/13 و 14.
[5] ــ همان.
[6] ــ اسدالغابه 2/67.
[7] ــ همان الثقات 3/97 المعجم الکبیر 4/36 الاصابه 7/277.
[8] ــ اسدالغابه 2/67 الاصابه 2/125.
[9] ــ المعجم الکبیر4/37.
[10] ــ انساب الاشراف 8/22 تاریخ الطبری 5/69 شرح نهج البلاغه 4/244.
[11] ــ التاریخ الکبیر 3/58.
[12] ــ کنز العمال 15/443.*

خالد ـ افریقی (م حدود 150 هـ )

خالد بن ربیعه افریقی، ابن ربیعه.

در خانواده ای عرب زبان چشم به جهان گشود.1 از نامه نگاران بلیغ2 و از ادبا و نویسندگان شیوا نویس افریقا به شمار می آمد. وی یک بار در زمان خلافت هشام بن عبدالملک (105 ـ 125 هـ ) به شام کوچ کرد و میان او و عبدالحمید کاتب الفت و دوستی برقرار بود. بار دیگر در سال 132 هـ به افریقا مهاجرت نمود و با امیر مغرب، عبدالرحمان بن حبیب فهری همکاری نمود.3 وی در دیوان دولتی نشو و نما یافت و دو دولت اموی و عباسی را درک کرد. اثر او مجموعه نامه هایی شامل دویست ورقه است.4 تاریخ وفات او را حدود 150 هـ یاد نموده اند.5

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 2/295.
[2] ــ همان.
[3] ــ همان.
[4] ــ الفهرست (الندیم) 131 لغت نامه دهخدا 6/8220 .
[5] ــ همان.

خالد ـ اموی (قرن دوم یا سوم هجری)

ابوعبدالرحمان خالدبن هشام اموی.

تنها مسعودی نام وی را در شمار کسانی که در موضوع تاریخ تألیفی دارند، ذکر کرده و می نویسد: در این کتاب به تاریخ امویان، اخلاق و ویژگی ها و سیره آنها و حوادثی که در دوران خلافت شان اتفاق افتاده، پرداخته شده است.1 در برخی از منابع متأخر از این کتاب با عنوان تاریخ بنی امیه2 و اخبار الامویین3 یاد شده است. از تاریخ مرگ خالد نیز همانند سایر جزئیات زندگی اش اطلاعی در دست نیست، ولی از آن رو که مسعودی (م 345 هـ ) از او یاد کرده، وی از نویسندگان نخستین به شمار می رود و چون بنی امیه تا دهه دوم قرن دوم حکومت داشتند، بنابراین وی باید در قرن دوم یا سوم کتاب خود را نوشته باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ مروج الذهب 1/14.
[2] ــ کشف الظنون 1/289.
[3] ــ الوافی بالوفیات 1/51.*

خالد ـ أموی (م 90 هـ )

ابوهاشم خالد بن یزید بن معاویة بن ابی سفیان أموی دمشقی قرشی.

معروف به حکیم آل مروان و از دانشمندان زمان خویش1 و از تابعین شام بود.2 او از پدرش یزید و دحیة بن خلیفه کلبی حدیث شنیده3 و علم کیمیا و طب را از راهبی رومی به نام مریانس فرا گرفت.4 زهری، رجاء بن حیوة، عباس بن عبدالله بن عباس و ابراهیم بن ابی حره حرانی از شاگردان وی به حساب می آیند.5 او فردی فاضل بود و اهتمام و محبت زیادی به دانش و علم داشت. خالد اولین شخصی بود که امر کرد کتاب های طب، نجوم و کیمیا را برایش ترجمه نمایند و چون به فکر ساختن کیمیا افتاد، دستور داد عده ای از فلاسفه مصر که عربی می دانستند، کتاب های کیمیا را از زبان یونانی و قبطی به عربی برگردانند و این اولین مرتبه بود که در اسلام از زبانی به زبان عربی ترجمه گردید. وقتی به او گفته شد که تو خود را زیاد به کیمیا مشغول داشته ای، جواب داد که من این کار را برای بی نیاز ساختن یاران و برادران خود انجام می دهم. گویند که او در کیمیا کامیاب گردید،6 ولی ذهبی تسلط و آگاهی او را به این علم انکار می کند.7

او به تاریخ عرب و عجم نیز آگاهی داشت.8 ایشان را با اوصافی چون زاهد، عالم،9 صالح،10 خطیب، شاعر، فصیح، صاحب رأی و عقل و سخاوتمند ستوده اند،11 خالد به همراه مروان بن حکم (حکومت 64 ـ 65 هـ ) سفرهایی به مصر12 و مکه داشت،13 روزهای شنبه، یکشنبه و جمعه را نیز روزه می گرفت.14 وی چندین کتاب و رساله درباره کیمیا نوشت و اشعار زیادی در این معنا دارد. الندیم می گوید: من پانصد ورقه از اشعار او را دیدم. همچنین آثاری را که شخصاً مشاهده کرده، این گونه برمی شمارد: الحرارات الصحیفة