خلیل ـ فراهیدی (100 ـ 170 هـ )

ابوعبدالرحمان خلیل بن احمد بن عمرو فراهیدی یحمدی عتکی.

منسوب به طایفه فراهید، تیره ای از قبیله ازد است. در سال 100 یا 105 هـ در بصره به دنیا آمد.1 معاصر امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) بود و از اصحاب امام صادق(علیه السلام)به حساب می آمد و از محضر ایشان2 و همچنین ایوب3 و عاصم احول بهره برد.4 وی مخترع علم عروض،5 موسیقی و شکل و ضبط لغت عرب به صورت کتابت6 بود. بر ایقاع (یکی از دو فن موسیقی آن زمان) و نغمه ها آشنایی داشت7 و همین، زمینه اختراع علم عروض به دست او شد. ایشان پیشوای بصریان در علم نحو،8 شاعری بی تکلّف و دارای خلاقیت بود9 و سروده های کمی از خود بر جای گذاشت.10 سیبویه، نضر بن شمیل و دیگران از جمله شاگردان وی به شمار می روند.11

او شیعه12 امامی و فردی صالح،13 عاقل، حکیم و باوقار،14 باذکاوت و قدرت حافظه15 و زاهدترین مردم زمان خود بود و هر دو سال یک بار به حج می رفت. او فردی ژنده پوش، ظاهری ژولیده و در بین مردم گمنام بود.16 آثار خلیل عبارت اند از: النغم الایقاع العروض الشواهد النقط و الشکل فائت العین17 جزء فی خطبة النبی(صلی الله علیه وآله)فی یوم الغدیر زبدة العروض وجوه النّصب الامامة دیوان الخلیل العروضی الفرش و المثال18 و فعل الحروف.19 سرانجام وی در سال 170 هـ درگذشت. سال های 130، 160 و 175 هـ تاریخ های دیگری هستند که برای فوت او ذکر شده است.20

پی نوشت ها

[1] ـ اعیان الشیعه 6/337.
[2] ــ ریاض العلماء 2/249.
[3] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 3/163.
[4] ــ الفهرست (الندیم) 48.
[5] ــ خلاصة الاقوال 67.
[6] ــ اعیان الشیعه 6/339.
[7] ــ وفیات الاعیان 2/244.
[8] ــ الذریعه 15/364.
[9] ــ اعیان الشیعه 6/337ـ339.
[10] ــ الفهرست (الندیم) 48.
[11] ــ وفیات الاعیان 2/245 و 248.
[12] ــ خلاصة الاقوال 67.
[13] ــ وفیات الاعیان 2/245.
[14] ــ همان.
[15] ــ اعیان الشیعه 6/338.
[16] ــ ریاض العلماء 2/249ـ253.
[17] ــ الفهرست (الندیم) 49.
[18] ــ الذریعه 16/172.
[19] ــ المستدرک علی معجم المؤلفین 231.
[20] ــ وفیات الاعیان 2/248.*

دیگر منابع: بغیة الوعاة 1/559 الاعلام 2/314 معجم المطبوعات 1/835 تقریب التهذیب 1/228 مناقب آل ابی طالب 2/59 غایة النهایه 1/275.

خلیل ـ مصری (زنده در نیمه دوم قرن دوم هجری)

خلیل بن جماعه مصری جلاهقی.

خلیل، شاعر بود1 و در زمان هارون الرشید زندگی می کرد.2 پنجاه ورقه شعر از خود باقی گذاشت.3

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 189.
[2] ــ الوافی بالوفیات 13/396.
[3] ــ الفهرست (الندیم) 189.*

خلیل ـ هرثمی (قرن سوم هجری)

خلیل هرثمی شعرانی.

از احوال وی اطلاعات زیادی در دست نیست. فقط الندیم از او و تنها کتابش یاد کرده می نویسد: او از معاصرین مأمون عباسی (خلافت 198 ـ 218 هـ ) و آگاه به مسائل جنگ بود. از آثار او کتاب الخیل می باشد که در خصوص جنگ و شامل دو مقاله، تعدادی جزء و چندین مسئله می باشد و آن را برای مأمون تألیف کرده است.1 تاریخ وفات وی نیز مشخص نیست.

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 376.*

خویلد ـ هذلی (م 26 هـ )

ابوذؤیب خویلد بن خالد بن محرث بن زبید بن اسد بن مخزوم هذلی مخضرمی.

در مدینه می زیست.1 شاعری فصیح از قوم بنی هذیل بود2 و زمان جاهلیت و اسلام را درک کرد.3 وی که در زمان وفات پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) به مدینه آمده بود، در سقیفه بنی ساعده شرکت جست و پس از اینکه اسلام اختیار کرد، با ابوبکر بیعت نمود.4 او می گوید که در مراسم نماز بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) و دفن آن بزرگوار شرکت داشتم.5 ابوذؤیب تا زمان عثمان (خلافت 23 ـ 35 هـ ) در قید حیات بود و در سال 26هـ با لشکر عبدالله بن سعد به آفریقا رفت و در فتح آفریقا شرکت جست.6 برخی گویند که او در جنگ روم نیز شرکت کرد و در روم درگذشت.7 برخی گویند که او وقتی از آفریقا به مصر برمی گشت در راه مصر8 و در سال 26 9 یا حدود 27 هـ 10 درگذشت و ابن زبیر او را به خاک سپرد.11 او دیوان شعری دارد.12 از جمله اشعارش، قصیده