درید ـ جشمی (م 8 هـ )

ابوقره درید بن صمة بن بکر بن علقه بن خزاعه جشمی بکری هوازنی.

از قبیله هوازن بود1 که در شرق حجاز بودند.2 اسلام را درک کرد، ولی آن را نپذیرفت3 و از دشمنان سرسخت رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به شمار می رفت.4 او بزرگ بنی جشم و سوارکاری شجاع، جنگجو، شاعر و از دلاوران قبیله هوازن، به شمار می رفت که در حدود یکصد، نبرد شرکت کرد و در هیچ کدام شکست نخورد و نگریخت5 و به دلیل آشنایی به فنون جنگی، وی را جهت راهنمایی و هدایت در جنگ شرکت می دادند. عمر او را، حدود دویست سال نوشته و گفته اند که در اواخر عمر، ابروهایش افتادند و چشم هایش را پوشانیدند.6 علی(علیه السلام)به اشعار او تمثل جسته است.7 از وی دیوان شعر برجای مانده است.8 اشعار او را ابوسعید سکری، اصمعی و ابی عمر شیبانی جمع آوری کرده اند.9 درید به سال هشتم هجری10 در جنگ حنین در حال شرک به قتل رسید.11

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 2/339.
[2] ــ تاریخ التراث العربی 2/2/273.
[3] ــ خزانة الادب 4/446.
[4] ــ تاریخ التراث العربی 2/2/272.
[5] ــ الاغانی 10/3 و4.
[6] ــ الوافی بالوفیات 14/11.
[7] ــ الاغانی 10/9و10.
[8] ــ همان 10/40 الفهرست (الندیم) 1/178.
[9] ــ تاریخ التراث العربی 2/2/273.
[10] ــ الاعلام 3/339.
[11] ــ الوافی بالوفیات 14/11.*

دیگر منابع: الشعر و الشعراء 506 الموشح 23و53 سمط اللآلی 2/690 المؤتلف و المختلف (آمدی) 144 تهذیب تاریخ دمشق 5/226 لغت نامه دهخدا 7/9445 الفهرست (الندیم) 178 خزانة الادب 4/446 تهذیب تاریخ دمشق17/235.

دعبل ـ خزاعی (148 ـ 246 هـ )

ابوعلی (ابوجعفر) دعبل بن علی بن رزین خزاعی کوفی.

از شعرای مشهور شیعه، و قصیده تائیه او از قدیم زبانزد بوده است. دعبل لقب اوست و نامش را حسن، عبدالرحمان و محمد گفته اند،1 اما به هیچ یک از این نام ها شناخته شده نیست. درباره نسب او پس از جدش رزین اختلاف نظر وجود دارد. افرادی همانند نجاشی و خطیب نسب او را به عبدالله بن بدیل بن ورقاء می رسانند.2 عبدالله صحابی رسول خدا(صلی الله علیه وآله) و امیر مومنان(علیه السلام)بود که در جنگ صفین به شهادت رسید.3 اما ابوالفرج نسب وی را به گونه دیگر بیان کرده است4 و یاقوت حموی اولی را قول اکثر می داند.5 الندیم خانواده وی را شاعر دانسته6 و نجاشی ذیل ترجمه دعبل، او را شاعر معروف امامیه و مؤلف خوانده و ذیل ترجمه برادرش، شرح حال دعبل را آورده و به نقل از فرزند برادرش، ولادت وی را سال 148 هـ نوشته است.7 اصل دعبل از کوفه و به قولی قرقیسیاء، از شهرهای شام بود و در یک جا سکونت نمی کرد، بلکه پیوسته از شهری به شهری دیگر منتقل می شد، گرچه بیشتر سکونتش در بغداد بود.8 او امام کاظم(علیه السلام)را دیده و از امام رضا(علیه السلام)روایت کرده است.9 همچنین از مالک بن انس، واقدی، شعبه، سفیان ثوری و مأمون خلیفه عباسی (خلافت 198 ـ 218 هـ ) روایت کرده و ابن ابی دؤاد قاضی القضات، محمد بن موسی و برادرانش علی و اسماعیل از او نقل حدیث کرده اند.10 خطیب روایات او از مالک و دیگران را نادرست می داند و می گوید که آن احادیث را فرزند برادرش اسماعیل ساخته است.11 دعبل مدتی والی سمنگان، از شهرهای افغانستان و مدتی والی اسوان، از شهرهای مصر بود.12 وی را شاعری پیش کسوت، خوش ذوق، بسیار هجوکننده و تندگو وصف کرده و گفته اند که هیچ یک از خلفا و وزرا و فرزندانشان از جانب او آسوده نبوده اند.13 در شجاعت و بی باکی او همین بس که خود گفته است: پنجاه سال است چوبه دارم را بر دوش می کشم، ولی کسی را نمی یابم که مرا بر آن بیاویزد.14 او مأمون (خلافت 198 ـ 218 هـ )، معتصم (خلافت 218 ـ 227 هـ )، واثق (خلافت 227 ـ 232 هـ ) و متوکل (خلافت 232 ـ 247 هـ ) را هجو کرد و چون معتصم قصد کشتنش را نمود، به ایران گریخت.15 مشهورترین شعر دعبل، تائیه ای است که برای امام رضا(علیه السلام)خواند و در آن، از مصائب خاندان پیامبر و محبت اهل بیت(علیهم السلام)سخن گفته است. این قصیده حدود شصت بیت است که دو بیت مشهور آن چنین است:

مدارس آیات خلت من تلاوة و منزل وحی مقفر العرصات

خروج امام لا محالة خارج یقوم علی اسم الله و البرکات

پس از آنکه دعبل به قبر امام کاظم(علیه السلام) اشاره کرد، امام رضا(علیه السلام)دو بیت به قصیده دعبل افزود که مصرع اول آن چنین است: «و قبر بطوس یا لها من مصیبة» و برای او توضیح داد که به زودی در آنجا از دنیا می رود.16 امام انگشتر عقیق و درهم هایی منقوش به نام خود را به