البرقی 9و 32.
[4] ــ سیر اعلام النبلاء 5/316.
[5] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 3/395.
[6] ــ الوافی بالوفیات 15/23.
[7] ــ الاعلام 3/56.
[8] ــ سیر اعلام النبلاء 5/316.
[9] ــ لغت نامه دهخدا 8/11519
[10] ــ تاریخ الاسلام 8/428.
[11] ــ شذرات الذهب 1/194.
[12] ــ رجال الطوسی 90 و 197.
[13] ــ الذریعه 4/275.
[14] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 3/395.
[15] ــ تاریخ الاسلام 8/428.
[16] ــ الوافی بالوفیات 15/23.*

دیگر منابع: رجال ابن داود 455 خلاصة الاقوال 222 معجم المؤلفین 4/189 دائرة المعارف الشیعیة العامه 10/245 اعیان الشیعه 7/91 حلیة الاولیاء 3/221 الثقات 4/246 تقریب التهذیب 1/272.

زید ـ علوی (80 ـ 122 هـ )

ابوحسین زید بن علی بن حسین بن علی(علیهما السلام) علوی هاشمی مدنی.

زید فرزند امام سجاد علی بن الحسین(علیه السلام) از مادری امولد که مختار به آن امام بخشیده بود، متولد شد.1 نام زید در تاریخ اسلام با قیام ضد اموی او که اولین نهضت علوی پس از عاشورا است، همراه می باشد. درباره سال تولدش اختلاف نظر است، اما چون سن او را هنگام شهادت 42 سال دانسته اند،2 می توان تولدش را حدود 80 هـ تخمین زد، چنان که ابن حجر این قول را برگزیده است.3 گویا اختلاف در سال تولد ناشی از اختلاف در سال قیام زید باشد، چون از سال 120 تا 122 هـ را زمان حرکت و شهادت او دانسته و برخی محققان سال 122 هـ را ترجیح داده اند.4

زید در زمان امامت حضرت صادق(علیه السلام)و دوران خلافت هشام بن عبدالملک (105 ـ 125 هـ ) در کوفه قیام کرد، اما همانند بسیاری از حرکت های شیعه در کوفه ناکام ماند و زید به شهادت رسید. پس از دستیابی به جسد او، سرش را جدا کرده و بدنش را چهار سال بر دار آویختند. درباره انگیزه زید و موضع ائمه درباره شخصیت و قیام او سخن فراوان است. آنچه مسلّم است این که امام صادق(علیه السلام) و اصحاب او هیچ حمایت علنی از او نکردند، جز یک نفر که در قیام زید شرکت کرد و دستانش را بریدند،5 گرچه از فقها و محدثان اهل سنت عده زیادی مانند ابوحنیفه، سلمة بن کهیل، یزید بن ابی زیاد و دیگران زید را حمایت کردند.6

اگر زید را مدعی امامت هم ندانیم، فرقه زیدیه که پس از او به طور گسترده ای در شیعه رواج گرفت نام خود را از او گرفت. این فرقه یکی از اصول خود را قیام به سیف قرار دادند و گاه با ائمه معصومین مخالفت های شدیدی داشتند، به طوری که شیخ صدوق، زیدیه را یکی از سرسخت ترین فرقه های مخالف امامیه می داند.7

زید بن علی را محدثی فقیه و سخنوری پرهیزکار دانسته اند که از پدرش امام سجاد(علیه السلام) و برادرش امام باقر(علیه السلام) و همچنین ابان بن عثمان اموی روایت کرده است. از او امام صادق(علیه السلام)، عبدالرحمان بن حارث، محمد بن مسلم زهری، ابوخالد واسطی، شعبة بن حجاج و گروهی دیگر روایت کرده اند8 و زید را صاحب تألیفاتی می دانند که از مشهورترین آنها، کتابی فقهی است که با عنوان فقه زید الشهید یا مجموع الفقه یا المجموع الکبیر از آن یاد می شود و ابوخالد واسطی راوی آن است.9 کتاب های دیگری نیز از جمله قرائة امیرالمؤمنین(علیه السلام)، تفسیر غریب القرآن، مناسک الحج، مظهرالاسماء و مدح الاقل و ذم الاکثر به او منسوب است.10

پی نوشت ها

[1] ـ مقاتل الطالبیین 124.
[2] ــ الطبقات الکبری 5/326.
[3] ــ تقریب التهذیب 1/330.
[4] ــ سیره و قیام زید بن علی 24.
[5] ــ رجال النجاشی 1/412.
[6] ــ مقاتل الطالبیین 141.
[7] ــ کمال الدین 157.
[8] ــ تاریخ مدینة دمشق 19/450.
[9] ــ الذریعه 16/293 الاعلام 3/59.
[10] ــ الذریعه 17/54، 20/245، 21/167 و 22/262 معجم المؤلفین 4/190.*

دیگر منابع: تاریخ الطبری 5/482 عمدة الطالب 258 انساب الاشراف 3/231 شرح نهج البلاغه 3/286 رجال الطوسی 89 ، 122 و 195 اعیان الشیعه 7/107 کتاب مقتل زید.

زید ـ نرسی (در عصر امام کاظم(علیه السلام))

زید نرسی کوفی.

از راویان شیعه و از اصحاب امام صادق و امام کاظم(علیهما السلام)بود1 و از این بزرگواران نقل حدیث کرده است. وی در زمره افرادی است که صاحب اصل می باشند.2 کتاب او را ابن ابی عمیر روایت کرده است.3

پی نوشت ها

[1] ـ رجال الطوسی 196 مستدرکات علم رجال الحدیث 3/488.
[2] ــ تنقیح المقال 1/471.
[3] ــ رجال النجاشی 1/395.*

دیگر منابع: رجال ابن داود 164 جامع الرواة 1/343 مجمع الرجال 3/84 منهج المقال 154 معجم رجال الحدیث 7/369 اعیان الشیعه7/129 خلاصة الاقوال 222 دائرة المعارف الشیعیة العامه 10/361 قاموس الرجال4/280 نقد الرجال144 معالم العلماء51 الذریعه 2/151 و 6/334.