شخص شریف یا ممتازی نبود که خانه اش را بر سلمان عرضه نکند.19

سلمان چنان که مورخان شام گفته اند: در فتح حمص و دمشق هم حضور داشته و باز مسلمانان را در امور نظامی رهبری و یاوری کرده است.20 وی در زمان خلیفه دوم، عمر نیز امیر و حاکم مدائن بود21 و حدود هفده سال حکومت عارفانه داشت. برای تسخیر بلاد ایران، به عنوان کارشناس برجسته نظامی از سوی عمر برگزیده شد. همچنین سلمان و حذیفه بودند که کوفه را برای آمادگاه نظامیان اسلام برگزیدند.22 در آشنایی او به معارف دینی و احکام الهی سخن بسیار رفته است، چنان که ابن عبدالبر می نویسد: سلمان هم به انجیل آگاهی داشت و هم قرآن را کاملا می شناخت.23 ابن حجر نیز وی را از فقیه ترین عالمان عصر خویش توصیف کرده است.24 مناقب و فضایل بسیاری از سوی پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امامان معصوم برای او نقل شده است از جمله امیرمؤمنان(علیه السلام) درباره سلمان فرمود: زمین با همه فراخی اش، برای هفت نفر تنگ است که به خاطرشان روزی می خورید و مشمول یاری خدا و باران رحمتش می شوید که از جمله آنها، سلمان فارسی است. نیز در موردی فرمود: سلمان به اسم اعظم الهی آگاه است. او به اخبار غیب اطلاع دارد و یکی از درهای الهی در زمین است.25 پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)فرمود: بهشت مشتاق دیدار چهار نفر است که از جمله ایشان، سلمان است.26

در زهد و پارسایی او همین بس که وقتی سهمش را از بیت المال می گرفت، در راه خدا صدقه می داد و هزینه زندگی خود را از طریق حصیربافی با لیف خرما تأمین می کرد27 و چیزی از کسی قبول نمی کرد.28 ابونعیم نوشته است که سلمان در حالی که بر حدود سی هزار نفر حکومت می کرد، تنها با یک عبا که فرش و لباس او نیز بود، برای مردم خطبه می خواند.29 درباره عمر وی نیز سخنان زیادی است. برخی عمر وی را 250 یا 350 سال ذکر کرده اند30 و گفته اند که وی وصیّ حضرت عیسی(علیه السلام)را نیز درک کرده است.31 وفات وی نیز به اختلاف ذکر شده و مشهور آن است که وی به سال 35 هـ در آخر خلافت عثمان (23 ـ 35 هـ ) یا اوایل خلافت علی(علیه السلام) (35 ـ 41 هـ ) در سال 36 هـ 32 در مدائن درگذشت،33 هر چند گروهی وفاتش را در دوران خلافت عمر (13 ـ 23 هـ ) دانسته اند.34

آرامگاه سلمان هم اکنون در مدائن، در نزدیکی ایوان کسری قرار دارد که قبّه و بارگاهی بر آن بنا شده و زیارتگاه مردم است.35 سید حسن صدر می نویسد: نخستین کسی که در حدیث کتاب نوشت، سلمان فارسی است. او حدیث جاثلیق رومی (مهتر ترسایان) را گرد آورده36 و شیخ طوسی در فهرست خود به آن اشاره کرده است.37

پی نوشت ها

[1] ـ رجال الطوسی 20 و 43 رجال البرقی 1 و 3.
[2] ــ الاستیعاب 2/634.
[3] ــ سیرة ابن اسحاق 87 ـ 91 مسند احمد بن حنبل 9/185 ـ 189 اسد الغابه 2/328 ـ 330.
[4] ــ الاستیعاب 2/635.
[5] ــ سیرة ابن اسحاق 91 تاریخ الطبری 2/566.
[6] ــ الاستیعاب 2/634.
[7] ــ المغازی 1/450 و2/927.
[8] ــ المعارف 264 ذکر اخبار اصبهان 1/49.
[9] ــ تاریخ مدینة دمشق 21/416.
[10] ــ الاستیعاب 2/635.
[11] ــ تهذیب الاسماء و اللغات 1/228.
[12] ــ مسند احمد بن حنبل 9/185 ـ 189.
[13] ــ تهذیب الکمال 11/246.
[14] ــ رجال البرقی 3 و4.
[15] ــ رجال الطوسی 43 خلاصة الاقوال 84 .
[16] ــ حلیة الاولیاء 1/367.
[17] ــ السیرة النبویه (ابن هشام) 2/152 انساب الاشراف 1/319.
[18] ــ الاستیعاب 2/637.
[19] ــ تاریخ مدینة دمشق 21/373 و374.
[20] ــ دائرة المعارف تشیع 9/264.
[21] ــ ذکر اخبار اصبهان 1/48.
[22] ــ دائرة المعارف تشیع 9/264.
[23] ــ الاستیعاب 2/636.
[24] ــ الاصابه 3/113.
[25] ــ اختیار معرفة الرجال 7، 15، 13 و 19.
[26] ــ ذکر اخبار اصبهان 1/49.
[27] ــ الاصابه 3/113.
[28] ــ الاستیعاب 2/635.
[29] ــ حلیة الاولیاء 1/198.
[30] ــ تاریخ الاسلام 3/521.
[31] ــ ذکر اخبار اصبهان 1/48 اسد الغابه 2/332.
[32] ــ اسد الغابه 2/332.
[33] ــ تاریخ الاسلام 3/521.
[34] ــ الاستیعاب 2/638.
[35] ــ تاریخ بغداد 1/163 تاریخ مدینة دمشق 21/379. 36 ـ تأسیس الشیعه 280. 37 ـ الفهرست (طوسی) 80 .

دیگر منابع: تاریخ خلیفة بن خیاط 143 التاریخ الکبیر 4/135 الجرح و التعدیل 4/296 خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 4/137 التاریخ الصغیر1/98 الطبقات 213 و235 ریحانة الادب 4/270 کمال الدین 1/165 الاختصاص 216 و341 الذریعه 6/376 لغت نامه دهخدا 8/12109 معالم العلماء 57 الفتوح 8/156.

سلم (زنده در قرن سوم هجری)

سلم رئیس بیت الحکمه مأمون (خلافت 198 ـ 218 هـ ) و همکار سهل بن هارون، حکیم، فصیح و شاعر ایرانی نژاد (م 215 هـ ) در بیت الحکمه بود. هنگامی که مأمون تصمیم به نشر کتاب های فلسفه گرفت، گروهی را مأمور کرده و روانه روم ساخت تا از علوم باستانی که در خزاین آنجا بود، چیزهایی را انتخاب کرده و با خود بیاورند. آنها نیز چیزهایی انتخاب نموده و با خود آوردند که به امر مأمون همه آنها ترجمه گردید از جمله آن گروه، سلم متصدی بیت الحکمه بود.