پی نوشت ها

[1] ـ رجال الطوسی 476.
[2] ــ معجم رجال الحدیث 9/38 و60.
[3] ــ الانساب 5/208.
[4] ــ الفهرست (طوسی) 82 .*

دیگر منابع: معالم العلماء 59 جامع الرواة 1/401 منهج المقال 179 منتهی المقال 3/443 تنقیح المقال 2/87 هدایة المحدثین 79.

شقیق ـ بلخی (م 194 هـ )

ابوعلی شقیق بن ابراهیم بن علی بلخی ازدی زاهد.

عارف و زاهد مشهور سده دوم، از مردمان بلخ و دانشمند و عارف برجسته سرزمین خراسان بود.1 او از شاگردان و مریدان خاص ابراهیم بن ادهم، عارف و زاهد معروف سده دوم به شمار می رفت و علم طریقت و مشی صوفیانه را از وی فرا گرفت.2 دانش فقه را از اساتیدی چون قاضی ابویوسف3 و زفربن هذیل، از فقهای معروف آن روزگار آموخت.4 در دانش حدیث و روایت نیز شاگرد کسانی چون اسرائیل بن یونس، ابوحنیفه، عبّاد بن کثیر و کثیر بن عبدالله ایلی بوده و از ایشان روایت کرده است.5 در برخی منابع متأخر شیعی، بلخی از اصحاب امام صادق(علیه السلام) به شمار آمده6 و به نقل برخی دیگر، گویا وی خدمت امام باقر و امام کاظم(علیهما السلام) نیز شرفیاب شده7 و از محضر آن بزرگواران بهره برده است.8 شبلنجی و اربلّی به نقل از حسام بن حاتم اصمّ نوشته اند که بلخی خود نقل کرده است که در سال 146 هـ در راه سفر حج، در قادسیّه و مکه امام کاظم(علیه السلام)را ملاقات کرده و کراماتی را از آن حضرت مشاهده نموده است.9

بلخی دارای شاگردان بسیاری نیز بوده که از آن میان نام افرادی چون عبدالصمد بن یزید مردویه، حاتم اصمّ، محمد بن ابان مستملی و حسن بن داود بلخی به چشم می خورد.10 به گفته حاکم نیشابوری، وی در حالی که سیصد نفر از زهّاد خراسان وی را همراهی می کردند11 به نیشابور وارد شد. وی علی رغم آنکه از مال و ثروت بسیاری بهره مند بود، طریق زهد و ورع پیشه ساخت.12 دلیل این کار را ابن خلکان چنین بیان می کند: شقیق در ایام جوانی هنگامی که برای تجارت و کسب درآمد به ترکستان سفر کرده بود، به دانشمندی بت پرست از مردمان آن دیار برخورد کرد و به دنبال یک مباحثه و محاجّه علمی و عقیدتی، تحت تأثیر کلام بت پرست واقع می شود و تصمیم می گیرد به هنگام بازگشت تمام اموال و دارایی خود را در راه خیر بخشش کرده، راه زهد و بی رغبتی پیشه کند و به کسب دانش بپردازد.13 یکی از نوادگان شقیق نقل می کند که او در حالی که مالک و صاحب سیصد قریه و روستا بود، به هنگام مرگ حتی یک کفن برای خود برجای نگذاشت.14 ذهبی می نویسد که بلخی علاوه بر شهرتی که در زهد و ورع داشت، همیشه در خط مقدم جبهه و پیش گام جنگجویان و مبارزان بود.15 به گفته حاتم اصم، از شاگردان بلخی، وی در جنگی که با ترک ها در منطقه کُولان، منطقه ای در بلاد ترک در ماوراءالنهر در سال 194 هـ رُخ داد، شرکت داشت و در همان جا کشته شد.16 تاریخ های دیگری از قبیل 153،17 174، 184 و195 هـ 18 نیز برای درگذشت او ذکر شده است. برخی آرامگاه وی را در منطقه خَتْلان، از نواحی ماوراءالنهر دانسته اند.19 از آثار وی دیوان شعر20 و مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه21 می باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الصوفیه 61.
[2] ــ تاریخ مدینة دمشق 25/89 فوات الوفیات 2/105.
[3] ــ فرهنگ بزرگان 240.
[4] ــ تاریخ الاسلام 13/230.
[5] ــ تاریخ مدینة دمشق 25/89 .
[6] ــ روضات الجنات 4/108.
[7] ــ ریحانة الادب 3/329.
[8] ــ فرهنگ بزرگان 240.
[9] ــ نور الابصار 164 و165 کشف الغمه 3/403.
[10] ــ سیر اعلام النبلاء 9/313.
[11] ــ تاریخ الاسلام 13/231.
[12] ــ المنتظم 8/170.
[13] ــ وفیات الاعیان 2/476.
[14] ــ المنتظم 8/170.
[15] ــ سیر اعلام النبلاء 9/314.
[16] ــ تاریخ مدینة دمشق 25/98.
[17] ــ وفیات الاعیان 2/476.
[18] ــ ریحانة الادب 3/232.
[19] ــ روضات الجنات 4/106.
[20] ــ الذریعه 9/534.
[21] ــ همان 21/111.*

دیگر منابع: الجرح و التعدیل 4/373 میزان الاعتدال 2/279 لسان المیزان 3/151 تاریخ نیشابور 76 حلیة الاولیاء 8/59 الوافی بالوفیات 16/173 الاعلام 3/171 النجوم الزاهره 2/146 شذرات الذهب 1/341.

شماخ ـ غطفانی (قبل از ظهور اسلام ـ 22 هـ )

ابوسعید شماخ بن ضرار بن حرملة بن سنان بن امامة بن عمرو غطفانی ذبیانی مازنی.

قبل از ظهور اسلام به دنیا آمد1 و از قبیله قیس2 و مادرش معاذه، دختر بحر (بجیر) بن خلف از نجیب زادگان عرب بود.3 شماخ در مدینه اقامت داشت4 و از جمله شاعرانی بود که دو دوره جاهلیت و اسلام را درک کرد.5 در سال نهم هجری به همراه قبیله اش به محضر پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)شرفیاب شد و اسلام آورد و در مدح حضرت شعر