ضرار ـ طحّان (م 229 هـ )

ابونعیم ضرار بن صرد بن سلیمان تمیمی طحان کوفی.

اهل کوفه بود1 و نزد اساتید بسیاری به کسب دانش پرداخت. حدیث را از معتمر بن سلیمان،2 محمد بن اسماعیل بن ابی فدیک،3 سفیان بن عیینه، عاصم بن حمید حنّاط و عبدالله بن مبارک استماع کرد4 و قرائت را از کسائی و یحیی بن آدم فرا گرفت.5 ابونعیم علاوه بر دانش قرائت و حدیث، در فقه نیز توانا بود و به ویژه در فرائض و علم تقسیم میراث مهارت بالایی داشت.6 او از برجستگان صاحب نام کوفه شمرده می شد، اما بیشتر رجال شناسان اهل سنت به جرح وی پرداخته اند که گویا به دلیل شهرت طحان به تشیع است.7 ابن ابی حاتم به نقل از یحیی بن معین گفته است که در کوفه دو نفر به دروغگویی شهرت داشتند و ابونعیم طحان یکی از آن دو است.8 بخاری نیز او را متروک الحدیث،9 و ابن حجر و ابن حبان وی را در زمره راویان ضعیف ذکر کرده اند.10 در مقابل ابن جزری وی را فردی صالح و موثق دانسته است.11 ابونعیم شاگردان و راویانی را تربیت کرده که از آن میان موسی بن اسحاق انصاری (قاضی ری)،12 نجیح بن ابراهیم زهری،13 محمد بن عبدالله حضرمی مطین،14 محمد بن عثمان بن ابی شیبه، ابوزرعه رازی و احمد بن یوسف سلمی را می توان نام برد.15 وی به سال 229 هـ در کوفه وفات یافت16 و از خود اثری به نام الوقف و الابتداء بر جای گذاشت.17

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 4/51.
[2] ــ مناقب امیرالمؤمنین(علیه السلام) 1/441.
[3] ــ الذریة الطاهرة النبویه 104.
[4] ــ تهذیب الکمال 13/303.
[5] ــ غایة النهایه 1/338.
[6] ــ الجرح و التعدیل 4/465.
[7] ــ تهذیب الکمال 13/306.
[8] ــ الجرح و التعدیل 4/465.
[9] ــ الضعفاء الکبیر 3/222.
[10] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 4/456 المجروحین 1/380.
[11] ــ غایة النهایه 1/338.
[12] ــ کمال الدین و تمام النعمه 290.
[13] ــ شرح الاخبار 2/561.
[14] ــ المستدرک (حاکم) 3/73.
[15] ــ تاریخ الاسلام 16/205.
[16] ــ الطبقات الکبری 6/415.
[17] ــ الفهرست (الندیم) 38.*

دیگر منابع: التاریخ الکبیر 4/340 میزان الاعتدال 2/327 تقریب التهذیب 1/374 الوافی بالوفیات 16/364 تهذیب الاسماء و اللغات 1/250 الضعفاء و المتروکین 141.

ضرار ـ غطفانی (م حدود 230 هـ )

ابوعمرو ضرار بن عمرو غطفانی ضبّی کوفی قاضی.

از قبیله غطفان و از سران معتزله بود،1 ولی بعداً به جبریه گروید.2 حکم بن عمرو از اساتید او، و ابوعبدالله شامی راوی اوست.3 فرقه ضراریه منسوب به اوست. او عذاب قبر و بهشت و دوزخ را انکار می کرد و معتقد بود که آتشْ گرما، و برفْ سرما ندارد و در عسلْ شیرینی نیست، بلکه خداوند آنها را هنگام چشیدن و لمس کردن خلق می کند.4

گفته شده که احمد بن حنبل نزد سعید بن عبدالرحمان قاضی به انحراف ضرار شهادت داد، از این رو سعید فرمان قتل وی را صادر کرد، اما ضرار به یحیی بن خالد برمکی پناه برد.5 ضرار در حدود 230 هـ 6 در نود سالگی درگذشت.7 او آثار بسیاری از خود بر جای گذاشت که عبارت اند از: التوحید المخلوق تناقض الحدیث الدعوة الدلالة علی حدث الأشیاء الرّد علی الملحدین المساواة الخرائط اثبات الرسل الرّد علی ارسطالیس فی الجواهر و الاعراض الدولتین اربع مسایل علی اهل الاهواء التحریش و الاغراء الجمعه الوعید المعروف و الشکر تفسیر القرآن الرّد علی الزنادقه العدو المصلح الفکر فی الله علی الواقفه (در پنج کتاب) کتاب علی المرجئة فی الشفاعة التشبیه اختلاف الاجزاء الرّد علی اصحاب الطبائع الرّد علی النصاری رسالة الصوفیین اختلاف الناس و اثبات الحجّه الرّد علی الخوارج القدر الاراده المعونة فی الخذلان الارزاق و الملک و الاجال و الأطفال المنقولین الاخبار الاسباب و العلم علی النبوة المنزلة بین المنزلتین کتاب علی الفضیلیه و المحکمة فی قولهم ان الناس علی الدین و ان ظهر منهم غیر الحقّ کتاب علی المرجئه فی الاسماء تأویل القرآن الحکمین آداب المتکلمین کتاب علی الازارقة و النجداد و المرجئه الرّد علی الواقفة و الجهمیة و الغیلانیه الرّد علی الرافضة و الحشویه الرّد علی من زعم أنّ الأنبیاء اختلف فی صفة الله عزوجل الرّد علی معمرفی قوله انّ محمداً ربّ الامامه الوصیه الرّد علی المغیریة و المنصوریة فی قولها ان الارض لا یخلو من نبی ابداً الرّد علی الحشویة فی قولها ان النبی اذا استغفر لإنسان غفرله کتاب علی من زعم ان النبی ترک من الدین شیئاً و انه کان یعلم الغیب کتاب الی من بلغ من المسلمین الرّد علی المشبهه الرّد علی الملحدین