9 ـ الذریعه 9/125 و دائرة المعارف الاسلامیه 3/331.
[10] ــ هدیة العارفین 1/434.
[11] ــ الذریعه 9/125.
[12] ــ فهرست نسخه های خطی فارسی 2/1176.*

دیگر منابع: طبقات الاولیاء 398 تذکرة الاولیاء 198 حلیه الاولیاء 10/33 اللباب فی تهذیب الانساب 1/152 معجم البلدان 1/421 میزان الاعتدال 2/347 النجوم الزاهره 3/35 لسان المیزان 3/214 صفوة الصفوه 4/98 وفیات الاعیان 2/531 العبر 1/375.

ظالم ـ دوئلی (م 69 هـ )

ابوالاسود ظالم بن عمرو بن سفیان بن جندل بن عمرو بن خلس دوئلی بصری دیلی کنانی.

اهل بصره،1 از قبیله بنی کنانه2 و مادرش طویله از بنی عبدالدار بن قصی بود.3 او یک سال قبل از هجرت زاده شد.4 از اصحاب امام علی، امام حسن، امام حسین و امام سجاد(علیهم السلام) به شمار آمده است.5 علم نحو را از محضر امیرمؤمنان علی(علیه السلام) فرا گرفت6 و علاوه بر آن امام همام از بزرگانی چون ابوذر غفاری، ابن عباس و عبداللّه بن مسعود روایت نقل کرده است.7 یحیی بن یعمر نیز علم نحو را از ابوالاسود آموخت8 و افرادی مانند پسرش ابوحرب، عبدالله بن برید و سعید بن عبدالرحمان از وی روایت نقل کرده اند.9 او به فارس و اصفهان سفر کرده است.10 وی را فردی زیرک، نادره گوی، حاضرجواب11 و با گرایش شیعی معرفی کرده اند.12 ایشان ادیب، نحوی، فقیه، محدثی ثقه، شاعری بنام، قاضی بصره و کوفه13 و سرآمد ایشان بود.14 از کارهای مهم او نقطه گذاری قرآن،15 تأسیس علم نحو16 و شرکت در جنگ جمل17 و صفین18 در رکاب امام علی(علیه السلام)بیان شده است. بعد از ابن عباس از جانب حضرت علی(علیه السلام) مدتی والی بصره شد.19 به نقلی، در زمان حکومت عمر (13 ـ 23 هـ ) در شهر بصره ساکن شد.20 سرانجام در سال 69 هـ بر اثر بیماری طاعون21 یا به سبب فلج شدن22 درگذشت.23 در تاریخ وفاتش اختلاف است.24 به اعتقاد برخی، در حکومت عبیدالله بن زیاد شهید شده است.25 دیوان26 و مختصر فی النحو از آثار اوست.27

پی نوشت ها

[1] ـ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 12/10.
[2] ــ بغیة الوعاة 2/22.
[3] ــ المعارف 434.
[4] ــ الاعلام 3/236.
[5] ــ رجال الطوسی 46، 69، 75 و 95.
[6] ــ الفهرست (الندیم) 45 ـ 47 الاغانی 12/299.
[7] ــ تهذیب الکمال 33/37.
[8] ــ الفهرست (الندیم) 46.
[9] ــ سیر اعلام النبلاء 4/82 .
[10] ــ الاغانی 12/308.
[11] ــ البدایة و النهایه 8/312.
[12] ــ سمط اللآلی 1/66.
[13] ــ البدایة و النهایه 8/312.
[14] ــ الاغانی 12/297 المعارف 434.
[15] ــ بغیة الوعاة 2/22.
[16] ــ المعارف 434 البدایة و النهایه 8/312.
[17] ــ البدایة و النهایه 8/312.
[18] ــ المعارف 434.
[19] ــ الطبقات الکبری 7/99.
[20] ــ فرهنگ بزرگان 255.
[21] ــ شذرات الذهب 1/76.
[22] ــ المعارف 434.
[23] ــ الاعلام 3/236.
[24] ــ کشف الظنون 1/770.
[25] ــ البدایة و النهایه 8/312.
[26] ــ کشف الظنون 1/770.
[27] ــ هدیة العارفین 1/434.*

دیگر منابع: النجوم الزاهره 1/184 لغت نامه دهخدا 1/327 ریحانة الادب 7/18 سیر اعلام النبلاء 4/82 فرهنگ بزرگان 255 الذریعه 1/9/35 الثقات 4/400 تقریر التهذیب 2/391.

ظریف ـ کوفی (دهه پایانی قرن دوم هجری)

ابوالحسن ظریف بن ناصح کوفی بغدادی.

در اصل کوفی، ولی ساکن بغداد بود و در آنجا رشد نمود.1 وی را در شمار اصحاب و یاران امام باقر2 و امام صادق(علیهما السلام)3 آورده اند و از راویان امام صادق(علیه السلام) نیز می باشد.4 او همچنین از کسانی مانند عیسی بن راشد،5 ابان، خالد قلانسی و عبدالصمد بن بشیر روایت کرده است.6 ابوالحسن ظریف را از محدثان مورد وثوق و راست گو توصیف نموده اند. برخی از علما هم او را از جمله کسانی دانسته اند که از ائمه(علیهم السلام) روایتی ندارند.7 روایتگرانی چون حسن بن علی بن فضال، محمد بن اسماعیل بن بزیع، حسین بن سعید و عثمان بن عیسی از او روایت کرده اند.8 کتاب های الدیات، الحدود، النوادر و الجامع فی سائر ابواب الحلال و الحرام آثار اوست.9 آقابزرگ هم کتابی با عنوان اصل به وی نسبت داده و می افزاید که این همان کتاب الدیات می باشد. نیز می نویسد که به دو دلیل تا حدود سال های آغازین 200 هـ زنده بوده است: اوّلا، فرزندش حسن در زمان امام حسن عسکری(علیه السلام)زنده بوده و مکاتبه ای با ایشان داشته است و ثانیاً، عده ای از اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادی(علیهم السلام)مانند حسن بن علی بن فضال، علی بن ابراهیم همدانی، محمد بن اسماعیل بن بزیع و حسین بن سعید اهوازی از او روایت کرده اند.10 به هر حال، آنچه از آقابزرگ نقل شده، گمانه ای بیش نیست و بیشتر می توان وی را به دهه پایانی قرن دوم نسبت داد.