تستری بر این که نام پدر عبدالرحمان، حماد و کنیه او ابوالقاسم است، تأکید ورزیده اند.9 گذشته از این، در منابع شیعی و اهل سنت اساتید و شاگردان آن دو متفاوت اند.10 از اینجا گمانِ قوی حاصل می شود که عبدالرحمان بن حماد در منابع شیعی که گاهی با عنوان عبدالرحمان بن ابی حماد هم ذکر شده،11 شخصی غیر از عبدالرحمان بن ابی حماد تمیمی مذکور در منابع اهل سنت است. اما ابوالقاسم عبدالرحمان بن حماد صیرفی اهل کوفه بود که به قم مهاجرت نمود و در این شهر رحل اقامت افکند. او صاحبخانه احمد بن ابی عبدالله برقی بود و وی را متهم به ضعف و غلوّ نموده اند.12 به گفته مرحوم خوئی، ضعف او ثابت نشده است.13 وی از محمد بن سهل بن یسع،14 ابن فضّال،15 مروک بن عبید،16 ابراهیم بن عبدالحمید، بشیر بن سعید، حنان بن سدیر صیرفی، زیاد قندی، عبدالله بن ابراهیم جعفری، عمر بن یزید، محمد بن اسحاق، حلبی، یونس بن یعقوب، محمد بن سنان و بعضی دیگر روایت کرده17 و محمد بن حسین بن ابی خطاب زیّات (م262 هـ )،18 حسین بن عبدالجبار (ابن ابی الصهبان)،19 ابوسعید آدمی، ابواسحاق ابراهیم بن هاشم،20 ابن ابی عمیر، ابراهیم بن اسحاق نهاوندی، احمد بن محمد بن اسحاق و برخی دیگر21 از او روایت کرده اند. شیخ او را صاحب کتاب حدیثی دانسته که احمد برقی از پدرش این کتاب را روایت کرده است.22 به گفته برخی، احمد بن ابی عبدالله برقی خود این کتاب را از او روایت کرده نه به واسطه پدرش، و کلمه «عن ابیه» که در کلام شیخ آمده، اشتباه است.23 اما کتاب الحروف در علوم قرآن که الندیم از تألیفات عبدالرحمان بن ابی حماد کوفی به شمار آورده،24 ظاهراً از عبدالرحمان بن ابی حماد تمیمی مقرئی است که در منابع اهل سنت بسیار از او روایت شده است.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 2/51.
[2] ــ خلاصة الاقوال 239 رجال ابن داود 256.
[3] ــ الفهرست (طوسی) 9 و 109 اختیار معرفة الرجال، ذیل یونس بن ظبیان، 364 ش 674 و ذیل عمار ساباطی 406 ش 763.
[4] ــ قاموس الرجال 6/80.
[5] ــ معجم رجال الحدیث 9/294.
[6] ــ المعجم الصغیر 2/22 الجرح و التعدیل 5/244.
[7] ــ تاریخ مدینة دمشق 9/273.
[8] ــ تاریخ الاسلام 14/229.
[9] ــ معجم رجال الحدیث، 9/294 قاموس الرجال 6/80.
[10] ــ معجم رجال الحدیث 9/323 تاریخ الاسلام 14/229.
[11] ــ الغیبه (نعمانی) 312 تفسیر فرات کوفی 2/428.
[12] ــ رجال النجاشی 2/51.
[13] ــ معجم رجال الحدیث 9/293.
[14] ــ الفهرست (طوسی) 9.
[15] ــ اختیار معرفة الرجال 364.
[16] ــ همان 406.
[17] ــ معجم رجال الحدیث 323.
[18] ــ رجال النجاشی 2/52.
[19] ــ الفهرست (طوسی) 9.
[20] ــ اختیار معرفة الرجال 364 و 406.
[21] ــ معجم رجال الحدیث 9/293.
[22] ــ الفهرست (طوسی) 109.
[23] ــ معجم رجال الحدیث 9/322.
[24] ــ الفهرست (طوسی) 41.*

دیگر منابع: خلاصة الاقوال 239 معالم العلماء 79 تنقیح المقال 2/137 مجمع الرجال 4/171.

عبدالرحمان ـ مدنی (100 ـ 174 هـ )

ابومحمد عبدالرحمان بن عبدالله بن ذَکْوان قرشی بغدادی مدنی، معروف به ابن ابی الزنّاد.

اهل مدینه1 و از موالی آل عثمان بن عفّان بود2 و به سال 100هـ 3 در مدینه به دنیا آمد.4 علوم خویش را از اساتید بسیاری فراگرفته که از آن میان کسانی چون پدرش عبدالله بن ذکوان، موسی بن عقبه، هشام بن عروه5 و نافع6 را می توان نام برد. او از فقها و محدثان برجسته اهل سنت بود.7 در آغاز و سالیان متمادی در مدینه می زیست، ولی سرانجام به بغداد مهاجرت کرده و ساکن آنجا گردید و به تدریس و نشر حدیث اشتغال یافت.8 ابن ابی زناد دارای شاگردان بسیاری بود که از آن جمله اند: عبدالملک بن جریج احمد بن یونس و سعید بن منصور که از او حدیث شنیده و روایاتی نقل کرده اند.9 گفته شده که وی محدثی ضعیف بود.10 در آن ایامی که در مدینه می زیست، بین او و عبدالله بن محمد بن سمعان نزاع و مشاجره ای درگرفت و سرانجام با شهادت شهود محکوم شد و به دستور محمد بن عبدالعزیز به زندان افتاد و متحمل هفده ضربه شلاق گردید.11 پس از آزادی از زندان، مسئولیت جمع آوری مالیات شهر مدینه به او واگذار شد12 که در این امر جانب افراد خیّر، با ورع و محدثان را رعایت می کرد و هوادار ایشان بود.13 پس از آن به بغداد منتقل شد و تا آخر عمر در آنجا زیست.14 تألیفات او عبارت اند از: کتاب الفرائض کتاب رأی الفقهاء السبعة من اهل المدینه و ما اختلفوا فیه15 و نسخه ای از نافع که در موضوع قرائت است.16 او سرانجام به سال 174 هـ در بغداد درگذشت و در قبرستان باب التبن به خاک سپرده شد.17 در تاریخ وفاتش اختلاف است.18

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 10/228.
[2] ــ التاریخ الکبیر 5/315.
[3] ــ المعارف