روایت کرده و افرادی چون عباس دوری، ابوبکر بن ابی دنیا، عبدالله بن احمد حنبل و گروه زیادی از او روایت کرده اند. وی خود نقل می کند که از دوران کودکی تا سی سال نزد سفیان بن عیینه برای فراگیری علم رفت و آمد داشت و پنجاه مرتبه سفر حج انجام داد.3 او برای کسب دانش به جاهای زیادی چون بصره، کوفه، حجاز و یمن مسافرت نمود، آن گاه وارد بغداد شد و در آنجا به نشر و نقل حدیث پرداخت و عده ای از اهالی آن شهر، از جمله حسن بن علویه قطان از وی روایت کرده اند. اباصلت در زمان مأمون (خلافت 198 ـ 218 هـ ) برای رفتن به جبهه جنگ و جهاد وارد شهر مرو شد و با خلیفه دیداری کرد و چون سخن گفت، مأمون دریافت که وی از دانش فراوانی بهره دارد، از این رو وی را از خواص خویش قرار داد و نزد خود نگه داشت تا بعد از مدتی با یکدیگر به جبهه رفتند. او همواره مورد تکریم خلیفه قرار داشت. اباصلت با منحرفان اعتقادی مانند مرجئه، جهمیه، قدریه و زنادقه سخت مخالف بود و با آنها بحث و مناظره می کرد و دیدگاه های آنان را مورد خدشه قرار می داد. در مجالس مناظره ای که مأمون تشکیل می داد، چند بار در حضور او میان اباصلت و بشر مریسی،4 از شاگردان قاضی ابویوسف و از رهبران مرجئه که فرقه مریسیّه به وی منسوب است، مناظره شد که در تمام موارد اباصلت پیروز شد.5 وی مورد ستایش علمای امامیه و تعداد زیادی از علمای اهل سنت است. مرحوم خوئی می نویسد: در موثق بودن اباصلت هروی تردیدی نیست اما درباره مذهب او از گفته نجاشی برمی آید که شیعه است، هر چند شیخ طوسی به سنی بودن او تصریح کرده است که گویا سهو قلم است، چرا که اباصلت تشیع خود را علنی ابراز می کرد و به همین خاطر برخی علمای اهل سنت او را ضعیف و دروغگو خوانده اند. سخن کشّی هم که به تشیع شدید او اشاره کرده، تأییدی بر این گفته است.6 نجاشی وی را ثقه، صحیح الحدیث و صاحب کتاب وفات الرضا(علیه السلام)می داند.7 اباصلت در روز چهارشنبه 24 شوال سال 236 درگذشت.8 هم اکنون در سمت شرقی بیرون شهر مشهد آرامگاهی به نام خواجه اباصلت منسوب به وی وجود دارد. در قم و سمنان نیز مزارهایی منسوب به او وجود داشته است.9

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 11/46.
[2] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 6/319.
[3] ــ سیر اعلام النبلاء 11/446 ـ 448.
[4] ــ اللباب فی تهذیب الانساب 3/200.
[5] ــ تاریخ بغداد 11/46 ـ 48.
[6] ــ معجم رجال الحدیث 10/17 اختیار معرفة الرجال 2/872.
[7] ــ رجال النجاشی 2/61.
[8] ــ تاریخ بغداد 11/51.
[9] ــ دائرة المعارف بزرگ اسلامی 5/614.*

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 17/249 التحریر الطاووسی 447 رجال ابن داود 224 رجال الطوسی 380 خلاصة الاقوال 267 الذریعه 25/119 جامع الرواة 1/456 الکامل فی ضعفاء الرجال 5/332 میزان الاعتدال 2/616 النجوم الزاهره 2/287.

عبدالصمد ـ عبدی (م حدود 240 هـ )

ابوالقاسم عبدالصمد بن معذّل بن غیلان بن حکم عبدی بصری.

از تیره بنی عبدالقیس بود که در بصره متولد شد و رشد یافت. پدرش نیز ادیب و شاعر و اهل کوفه بود که به بصره کوچید و تربیت پسرانش را که به یازده تن می رسیدند و همگی ادیب و شاعر بودند، به اخفش اوسط سعید بن مسعده مجاشعی (م 221 هـ ) سپرد.1 عبدالصمد شاعری فصیح از شاعران دولت عباسی بوده، ولی او را هجوگو و بدزبان توصیف کرده اند، تا جایی که نزدیکان وی از زبانش در امان نبودند. او از پدر و جدش مطالبی نقل کرده2 و یزید بن محمد بن مهلب نیز از او روایت کرده است.3 مجموعه ای حاوی 150 ورقه شعر از آثار اوست.4 وی در حدود 240 هـ درگذشت.5

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 4/11 و 7/267.
[2] ــ الاغانی 13/226.
[3] ــ خزانة الادب 4/75.
[4] ــ الفهرست (الندیم) 189.
[5] ــ الوافی بالوفیات 18/454.*

دیگر منابع: الامالی (قالی) 1/113 معجم المؤلفین 5/237 تاریخ التراث العربی 2/4/57 تاریخ الاسلام 17/253 فوات الوفیات 2/330 نزهة الالباء 222 وفیات الاعیان 2/12 طبقات الشعراء (ابن معتز) 367 الموشح 235 و 426 اخبار القضاة 2/180 عیون الاخبار 1/421.

عبدالصمد ـ عرامی (در عصر امام صادق(علیه السلام))

عبدالصمد بن بشیر عرامی کوفی عبدی.

اهل کوفه بود1 و از اصحاب امام صادق(علیه السلام) به شمار می رفت2 و از آن حضرت روایت کرده است3 و نیز از محدثانی چون حسّان جمّال،4 سلیمان بن هلال و حذیفة بن منصور5 روایاتی نقل کرده است. کسانی چون عبیس بن هشام ناشری،6 جعفر بن بشیر و موسی بن قاسم7 از ایشان روایت کرده اند. وی از محدثان شیعه، فردی ممدوح و بسیار مورد اعتماد بود.8 او دارای تألیفی به نام کتاب