طلحه به امارت خراسان منصوب شد.2 در سال 210هـ اسکندریه را برای مأمون فتح کرد و مدتی والی مصر و مناطقی از غرب اسلامی بود.3 در زمان معتصم (خلافت 218 ـ 227 هـ ) و واثق (خلافت 227 ـ 312 هـ ) نیز والی خراسان و مناطقی از ایران بود4 و از آنجا که طبرستان تحت نفوذ او به شمار می آمد، نام وی در جریان قلع و قمع علویان نیز زیاد به چشم می خورد.5 با این حال او را به عدالت و جود و اوصاف نیکو ستوده اند.6 او از وکیع، یحیی بن ضریس و مأمون عباسی روایت کرده و از اسحاق بن راهویه، نصر بن زیاد قاضی، احمد بن سعید، فضل بن محمد شعرانی و دیگران حدیث شنیده است.7 وی ادیب و شاعر نیز بود. الندیم ذیل خاندان طاهر، به مجموعه نامه هایی از او اشاره کرده و در جای دیگر می گوید: پنجاه ورقه شعر از او بر جای مانده است.8 عبدالله با دعبل خزاعی نیز مراوده داشته و او را بسیار تکریم کرده و صله داده است.9 فرزند طاهر سرانجام به سال 230هـ در نیشابور از دنیا رفت.10

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 16/230.
[2] ــ تاریخ الیعقوبی 2/413، 421 و 429.
[3] ــ تاریخ الطبری 8/609، 613 و 615.
[4] ــ همان 9/80، 105 و 131.
[5] ــ مقاتل الطالبیین 577 به بعد.
[6] ــ تاریخ الاسلام 16/230 تاریخ بغداد 9/483.
[7] ــ تاریخ الاسلام 16/230.
[8] ــ الفهرست (الندیم) 130 و 183.
[9] ــ تاریخ بغداد 9/487.
[10] ــ تاریخ الیعقوبی 2/480.*

دیگر منابع: سیر اعلام النبلاء 10/684 الوافی بالوفیات 17/219 الاعلام 4/93 تاریخ خلیفة بن خیاط 388 المعارف 390، 391 و 525 الاخبار الطوال 402 المُحَبّر 376 الکامل فی التاریخ 7/13 ـ 16 المختصر فی اخبار البشر 2/35 تاریخ ابن الوردی 1/214 مروج الذهب 2/446 و 462 النجوم الزاهره 2/258 دُوَل الاسلام 123 معجم ما استعجم 583 مرآة الجنان 2/74 .

عبدالله ـ ابن عباس (3ق.هـ ـ 70 هـ )

ابوالعباس عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب هاشمی قرشی، ترجمان القرآن حبر بحر.

دو1 یا سه2 یا چهار3 سال قبل از هجرت پیامبر(صلی الله علیه وآله) در مکه و در شعب بنی هاشم متولد شد4 و در آنجا رشد نمود.5 او از اصحاب و یاران پیامبر(صلی الله علیه وآله)و حضرت علی(علیه السلام)بود6 و از این بزرگوار و افرادی مانند ابوذر، معاذ بن جبل و عُمر روایت نموده است.7 ابن عباس فردی محدث، فقیه، مفسر، نحوی،8 نسب شناس، شاعر و آگاه به تاریخ عرب و وقایع آن بود. وی را به سبب کثرت علومی که داشت، «بحر» می نامیدند.9 او در علم حساب و تقسیم ارث نیز تبحر داشت و در زمان ابوبکر (خلافت 1
[1] ـ 13 هـ )، عمر (خلافت 13 ـ 23 هـ ) و عثمان (خلافت 23 ـ 35 هـ ) قضاوت می نمود.10 علامه حلی او را از دوستداران حضرت علی(علیه السلام) و از شاگردان وی دانسته و مقام و اخلاص او به امیرمؤمنان(علیه السلام) را مشهورتر از آن می داند که بتوان مخفی نمود. در ضمن، روایات کشّی را که متضمن قدح اوست، نپذیرفته و می گوید که آنها را در جای دیگر جواب داده است. او شاگردانی مانند عبدالله بن عمر، انس بن مالک، ابوطفیل عامربن واثله و ثعلبة بن حکم را تربیت نمود.11 ابن عباس یکی از فرماندهان حضرت علی(علیه السلام)در جنگ صفین بود که قسمتی از جنگ را فرماندهی می کرد،12 چنان که در جنگ جمل و نهروان نیز دارای نقشی فعال بود.13

او مدتی از جانب حضرت علی(علیه السلام)والی شهرهای بصره،14 سرزمین یمن،15 خوزستان، فارس و کرمان بود. در صلح امام حسن(علیه السلام) و معاویه حضور داشت16 و در جریان کربلا کوشید تا امام حسین(علیه السلام) را از رفتن به کربلا منصرف نماید. پیامبر(صلی الله علیه وآله)برای او دعا کرد که خداوند به او حکمت و علم تفسیر قرآن عطا کند و فقیه در دین قرار دهد.17 عُمر وی را بسیار محترم می شمرد و با او مشورت می کرد.18

وی را فردی فصیح، زیبا، بلندقامت و سفیدروی توصیف کرده19 و گفته اند که روزهای دوشنبه و پنجشنبه را روزه می گرفت.20 کتاب های تفسیر ابن عباس ترجمان القرآن21 که گویند املای امام علی(علیه السلام)بوده است،22 زبور داود، المفصل فی الاحادیث الفقهیه، الاحادیث القدسیه الصحائف الاربعون،23 فتاوی عبدالله بن عباس و المسند اثر اوست.24 او در اواخر عمر نابینا شد25 و به هنگام اقتدار عبدالله بن زبیر از بیعت با وی سرباز زد و بدین جهت از مکه اخراج شد و به طائف رفت26 و سرانجام در سال 70هـ در آنجا درگذشت.27 محمد بن حنفیه بر او نماز گزارد.28 سال فوت وی را مختلف آورده اند.29

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 5/152.
[2] ــ نسب قریش 26.
[3] ــ مشاهیر علماء الامصار 28. 4 ـ نسب قریش 26.
[5] ــ معجم المؤلفین 6/66.
[6] ــ رجال الطوسی 22 و46.
[7] ــ اسد الغابه 3/292.
[8] ــ تاریخ بغداد 1/175.
[9] ــ الطبقات الکبری 2/366.
[10] ــ اسد الغابه 3/292.
[11] ــ الجرح و التعدیل 5/116.
[12] ــ تاریخ خلیفة بن خیاط 146.
[13] ــ الاستیعاب 3/939.
[14] ــ تاریخ خلیفة بن خیاط 152.
[15] ــ الاخبار الطوال 141.*