اعلام النبلاء 10/617 و 619.
[9] ــ الطبقات الکبری 5/502.
[10] ــ الاعلام 4/87.
[11] ــ کشف الظنون 2/1418 و 1685.*

دیگر منابع: شذرات الذهب 2/45 البدایة و النهایه 10/309 العبر 1/297 معجم المؤلفین 6/54 الوافی بالوفیات 17/179 تقریب التهذیب 1/415 الانساب 2/269 هدیة العارفین 1/439 حسن المحاضره 1/296 ایضاح المکنون 2/481.

عبدالله ـ حمیری (م 292 هـ )

ابوالعباس عبدالله بن جعفر بن حسین بن مالک حمیری قمی.

از محدثان بنام و برجسته اهل قم و دارای جایگاه و منزلت ویژه ای نزد قمی ها بود. وی در اواخر عمر و در سال 290 هـ راهی کوفه شد و مورد استقبال مردم و طالبان علم قرار گرفت، از این رو مجلس درسی برپا ساخته و گروه بسیاری از مردم کوفه در درس وی حاضر شده و بهره های فراوانی بردند.1 در منابع از خاستگاه علمی حمیری سخنی به میان نیامده، اما چنین برداشت می شود که وی تحصیلات خویش را در قم فرا گرفته و احتمالا شاگردان فراوانی را در قم پرورش داده است و پس از آن راهی سرزمین عراق گردیده است. حمیری از مشایخی چون ابوهاشم داود بن قاسم جعفری و محمد بن ولید استماع حدیث کرد2 و گروهی همانند حسین بن احمد مالکی، علی بن ابراهیم بن هاشم، محمد بن حسن بن ولید و علی بن حسین بن بابویه قمی از وی حدیث روایت کرده اند.3 شیخ طوسی وی را در زمره یاران امام حسن عسکری(علیه السلام) بر شمرده واو را محدثی ثقه دانسته است.4 ابن شهرآشوب و علامه حلی نیز بر وثاقت وی تأکید کرده اند.5 در تاریخ وفات حمیری اختلاف است: برخی آن را سال 292 هـ6 و گروهی در اوایل قرن چهارم هجری و حدود 310 هـ دانسته اند.7

وی دارای آثار و تألیفات فراوانی بوده که همه را احمد بن محمد بن یحیی عطار روایت کرده است. این آثار عبارت اند از: الامامه الدلائل العظمه و التوحید الغیبه و الحیره فضل العرب التوحید و البداء و الارادة و الاستطاعة و المعرفه قرب الاسناد الی الرضا(علیه السلام) قرب الاسناد الی أبی جعفر بن الرضا(علیه السلام) ما بین هشام بن الحکم و هشام بن سالم و العباس و الارواح و الجنة و النار و الحدیثین المختلفین مسائل الرجال و مکاتباتهم اباالحسن الثالث(علیه السلام) مسائل لابی محمد الحسن(علیه السلام) علی ید محمد بن عثمان العَمری قرب الاسناد الی صاحب الامر (علیه السلام) مسائل ابی محمد(علیه السلام) و توقیعات الطب8 جزء فی الحدیث9 شیخ طوسی کتاب های التوحید الاستطاعة الافاعیل البداء و به نقل از ابن بطه، کتاب الفترة و الحیره را هم از حمیری دانسته است10 که گویا نام دیگری از آثار پیش گفته است.

گفتنی است در مورد نویسنده قرب الاسناد اختلاف وجود دارد. قول مشهور این است که مؤلف آن عبدالله بن جعفر بوده، ولی بعضی مانند ابن ادریس و فاضل حلی در مستطرفات السرائر، این کتاب را تصنیف محمد پسر عبدالله می دانند.11 علامه مجلسی پس از این که مؤلف آن را پسرش محمد ذکر کرده، می گوید: به گمان من، این کتاب تألیف عبدالله بن جعفر بوده و پسرش روایت کننده آن است.12 نکته دیگر این که قرب الاسناد موجود از سه جزء تشکیل شده است: جزء اول به امام جعفر صادق(علیه السلام) جزء دوم به امام موسی بن جعفر(علیه السلام) و جزء سوم به امام رضا(علیه السلام) منتهی می گردد و این، غیر از آن چیزی است که نجاشی ذکر کرده است، زیرا او سه کتاب با عنوان قرب الاسناد برای عبدالله حمیری برشمرده که اولی به امام رضا، دیگری به امام جواد و سومی به امام زمان(علیهم السلام)منتهی می شود، از این رو یا باید گفت که اسامی ائمه(علیهم السلام) بر نجاشی مشتبه شده و یا این که عبدالله بن جعفر کتاب های مستقلی به نام قرب الاسناد الی ابی جعفر(علیه السلام) و قرب الاسناد الی صاحب الامر(علیه السلام)نیز داشته که نجاشی بر آنها آگاهی یافته و ولی به دست ما نرسیده است.13

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 2/18.
[2] ــ اختیار معرفة الرجال 295 و 540.
[3] ــ الفهرست (طوسی) 189 ـ 190 اختیار معرفة الرجال 295.
[4] ــ رجال الطوسی 432.
[5] ــ معالم العلماء 65 خلاصة الاقوال 106.
[6] ــ ایضاح المکنون 2/198.
[7] ــ الاعلام 4/76.
[8] ــ رجال النجاشی 2/19.
[9] ــ الذریعه 5/100.
[10] ــ الفهرست (طوسی) 189 ـ 190.
[11] ــ قرب الاسناد، مقدمه 12.
[12] ــ بحارالانوار 1/7.
[13] ــ قرب الاسناد، مقدمه 15.*

دیگر منابع: رجال البرقی 60 رجال ابن داود 200 جامع الرواة 1/478 منهج المقال 201 ریحانة الادب 2/80 طبقات اعلام الشیعه 1/153 فرهنگ بزرگان 297 فائق المقال 124 نقد الرجال 196 مجمع الرجال 3/274 الذریعه 2/256، 4/485، 10/260، 15/137، 17/67 و 20/334 وسائل الشیعه 30/155.