ریاشی و عبدالرحمان بن اخی اصمعی دانش آموخت.8 افرادی چون عبیدالله بن عبدالرحمان سکری، ابراهیم بن محمد بن ایوب صائغ و ابن درستویه فارسی از او روایت کرده اند.9 پسرش احمد، که مدتی قاضی مصر بود، تمام کتاب های پدرش را از او نقل می کند.10 مورخان او را به عنوان فردی که در علوم مختلف مهارت داشت و درباره آنها کتاب های زیاد و ارزنده ای نوشت، ستوده اند. الندیم می نویسد: ابن قتیبه در نقل روایت، صادق و عالم به لغت، نحو، فقه، شعر، غریب قرآن و معانی آن بود.11 خطیب بغدادی او را فردی ثقه، متدین، فاضل و دارای مصنفات مشهور و کتاب های معروف به حساب می آورد.12 ابن خلکان تمام نوشته های او را مفید می داند.13 ذهبی او را به عنوان علامه کبیر، ذوفنون و سرآمد در علوم مربوط به زبان عربی و تاریخ معرفی می کند.14 وی از اهل سنت و متمایل به مذهب احمد حنبل، و جایگاه وی نسبت به اهل سنت همانند جایگاه جاحظ نسبت به معتزله بود همان طور که جاحظ خطیب معتزله به حساب می آمد، او نیز خطیب اهل سنت محسوب می شد.15 برخی او را مورد نکوهش قرار داده و متهم به کذب و متمایل به تشبیه و مذهب کرامیه نموده اند.16 ابن قتیبه به رغم داشتن شهرت زیاد و کتاب های فراوان، زندگی مشخصی ندارد و به خوبی روشن نیست به جز بغداد در کجا تحصیل کرده، چه مدت در دینور بوده و در چه زمانی و در کجا کتاب هایش را نوشته است. برخی بر این باورند که وی برای فراگیری دانش های متعارف زمان خود به بصره و نیشابور نیز مسافرت کرد و در بصره بیشتر علم کلام و فلسفه آموخت تا بتواند با مخالفان عقیدتی خود، با ادله کلامی مقابله نماید. بعضی زندگی وی را بر پایه گمان این گونه آورده اند که در 27 سالگی قاضی دینور شد و در آنجا مدت هفده سال به قضاوت و تألیف آثار متعددش مشغول بود، سپس به بغداد رفت و در آنجا به تدریس و گاه تألیف و یا تکمیل آثار گذشته اشتغال ورزید.17 او در نقل و املای حدیث محتاط بود، چنان که می نویسند: عده ای کاتب برای نوشتن حدیث در بغداد نزد او رفتند و از او درخواست نقل حدیث کردند، وی امتناع ورزید و چون اصرار نمودند، به آنان گفت: در بغداد هشتصد محدث وجود دارد که تمام آنان همانند اساتید من هستند، و شما از من درخواست نقل حدیث می کنید، من چنین نخواهم کرد.18 سرانجام وی پس از خوردن قدری هریسه (حلیم) حالش دگرگون شد و مدتی بی هوش گردید. آن گاه اندک زمانی آرامش یافت و تا سحر همواره مشغول ذکر خدا بود تا اینکه در سال 270 یا 276 هـ درگذشت.19 ابن جوزی می نویسد: وی در کوفه درگذشت و او را کنار قبر ابوحازم قاضی دفن کردند.20 ابن قتیبه آثار فراوانی دارد که برخی، آن را حدود سیصد جلد دانسته اند.21 تعدادی از تالیفات او که در منابع وجود دارد، عبارت اند از: معانی الشعر الکبیر (مشتمل بر دوازده کتاب) عیون الشعر (مشتمل بر ده کتاب) عیون الاخبار (مشتمل بر ده کتاب) التفقه الحکایة و المحکی الشعر و الشعراء الخیل جامع النحو مختلف الحدیث اعراب القرآن دیوان الکتاب فرائد الدر خلق الانسان القرائات المراتب و المناقب من عیون الشعر التسویه بین العرب و العجم الانواء المشکل دلائل النبوّه اختلاف تأویل الحدیث جامع الفقه اصلاح غلط ابی عبید فی غریب الحدیث المسائل و الجوابات العلم کتاب المیسر و القداح حکم الامثال الاشربه النحو الصغیر الرد علی المشبهه آداب العشره غریب الحدیث22 ادب القاضی الصیام الهجو الرد علی من یقول بخلق القرآن23 فضل العرب علی العجم القلم تعبیر الرؤیا آداب القرائه التاریخ24 المناقضه25 تقویم اللسان مشکلات القرآن26 غریب الفاظ الاحکام اخبار العرب و انسابهم27 و ادب الکاتب که ابن قتیبه آن را برای عبیدالله بن یحیی بن خاقان وزیر المعتمد (خلافت 256 ـ 279 هـ ) نوشت و سپس ابومحمد بن السید البطلیوسی شرح مفصلی بر آن نگاشت.28 ابن خلدون درباره این کتاب می نویسد: اصول و ارکان علم ادب چهار کتاب است: ادب الکتاب (الکاتب) ابن قتیبه الکامل مبرد البیان و التبیین جاحظ و نوادر ابوعلی قالی بغدادی.29 از کتاب های مهم دیگر وی المعارف است که خود در مقدمه آن می نویسد: هیچ انسان اهل فضلی از این کتاب بی نیاز نیست، چون در هر مجلسی که شرکت نماید و مطلبی مطرح گردد، در این کتاب یافت می شود.30

کتاب های دیگری را نیز به وی نسبت داده اند که یا فصلی از کتاب های اصلی بوده و یا انتساب آنها به وی مورد تردید است. از جمله کتاب هایی که انتسابش به ابن قتیبه مورد تشکیک جدی قرار گرفته، الامامة و السیاسه است. اولین فردی که در آن شک کرد، غاینغوس مستشرق اسپانیایی بود، سپس دکتر دوزی در کتاب تاریخ الاندلس و آدابه در این رابطه از وی پیروی کرد که شواهدی نیز برای ادعای خود ذکر می کند.31