دیگر منابع: معالم العلماء 74 مستدرکات علم رجال الحدیث 5/121 الذریعه 19/56 تهذیب الکمال 16/198 معجم المؤلفین 6/158.

عبدالله ـ قرشی (208 ـ 281 هـ )

ابوبکر عبدالله بن محمد بن عبید قرشی بغدادی، مشهور به ابن ابی الدنیا.

وی اهل بغداد بود و به سال 208 هـ به دنیا آمد. نیای بزرگ او قیس از بردگان آزاد شده خاندان امیه بود و بدین سبب او را از موالی بنی امیه و قرشی خوانده اند.1 ابن ابی الدنیا حدیث را از بزرگانی چون محمد بن حسین برجلانی، هیثم بن خارجه و علی بن جعد جوهری فراگرفت.2 کسانی چون حارث بن ابی اسامه، محمد بن خلف وکیع و محمد بن خلف بن مرزبان از وی حدیث نقل کرده اند.3 وی به رغم اینکه پدرانش از موالی بنی امیه بودند، در اواخر عمر به سبب شهرت و آوازه نیکو، معلم چند تن از فرزندان خلفای عباسی از جمله معتضد (خلافت 279 ـ 289 هـ ) و پسرش مکتفی (خلافت 289 ـ 295 هـ ) شد.4 بغدادی مذهب او را شافعی،5 و ابن ابی یعلی حنبلی دانسته است.6 الندیم ضمن ستودن ابن ابی الدنیا به پارسایی، به و فور دانش او درباره اخبار و روایات اشاره کرده است.7 وی در سال 281 هـ در بغداد درگذشت. یوسف بن یعقوب قاضی بر جنازه اش نماز گزارد و در گورستان شونیزیه به خاک سپرده شد.8 ابن ابی الدنیا تألیفات بسیار داشته و ابن جوزی شمار دست نوشته های او را بیش از صد اثر دانسته است.9 ابن کثیر بنابر روایتی تعداد تألیفات منسوب به وی را نزدیک به سیصد اثر نوشته10 و ذهبی 171 تألیف او را نام برده است که از این قرارند: الادب اصطناع المعروف الاشراف اخبار ضیغم اصلاح المال البکاء الأنواء اخبار الملوک الأخلاق الاخوان الانفراد اخبار الثوری الالویه الاولیاء الامر بالمعروف الالحان الاحزان اخبار أویس اخبار معاویه الاضحیه الاخلاص الایام و اللیالی اهوال القیامه اعلام النبوه انزال الحاجة بالله اخبار قریش اخبار الاعراب اعطاء السائل انقلاب الزمان اعقاب السرور و الاخوان و الکبار البق التهجد التفکر و الاعتبار التعازی تاریخ الخلفاء التاریخ تغیّر الاخوان تغییر الزمان التقوی تعبیر الرویا التشمّس التوکل الجوع الجهاد الجفاة عند الموت الجیران حسن الظن الحلم الحذر و الشفقه حلم الحکماء حلم الاحنف حروف خلف الحوائج الخلفاء الخافقین الخمول الخبز الخاتم الدعاء دلائل النبوه الدین و الوفاء ذمّ الدنیا ذمّ الشهوات ذم المسکر ذم البغی ذم الغیبه ذم الحسد ذم الفقر ذم الریاء ذم الربا ذم الضحک ذم البخل الذکر الرهبان الرخصه فی السماع الرمی الرمائن الرضا الرقه الزهد الزفیر السنة السخاء الشکر الشیب شرف الفقر الصمت الصدقه صدقة الفطر الصبر صفة الجنه صفة النار صفة النبی(صلی الله علیه وآله) الصلاة علی النبی(صلی الله علیه وآله) الطبقات الطواعین العزله العزاء عقوبة الانبیاء العقل العوائد العقوبات العیال العبّاد العوذ العیدین العلم عاشوراء العفو عطاء السائل العمر و الشباب فضل العباس الفتوی الفرج بعد الشده فضل العشر فضل رمضان الفوائد فضائل علی(علیه السلام) فضل لااله الاالله الفتون فضائل القرآن القصّاص قضاء الحوائج قصر الامل قری الضیف القبور القناعه کرامات الاولیاء المدارة من عاش بعد الموت المحتضرین المرض و الکفارات الموت المتمنین مکائد الشیطان المطر المنامات مقتل علی(علیه السلام) مقتل عثمان مقتل الحسین(علیه السلام) مقتل طلحه مقتل الزبیر مقتل ابن الزبیر الیقین مقتل ابن جبیر کتاب المروءه المجوس معارض الکلام المملوکین المغازی المنتظم المناسک مکارم الاخلاق مجابی الدعوه المعیشه محاسبة النفس النوادر النوازع الهم و الحزن الهدایا الورع الوصایا الوقف و الابتداء و الوجل.11

الندیم نیز آثاری را برای وی برشمرده که عبارت اند از: فقه النبی(صلی الله علیه وآله) ذم الملاهی ذم الفحش التوکید القرائه تزویج فاطمه(علیه السلام) الاصوات الصبر و آداب اللسان الرغائب التوابع اخبار قریش صفة المیزان صفة الصراط الموقف شجرة طوبی سدرة المنتهی ذکر الموت و القبور فعل المنکر التقوی زهد مالک بن دینار12 مناقب بنی العباس ذم الغضب هواتف الجن13 اخبار سفیان الاحادیث الاربعون14 الکتّاب15 و تخریجات.16

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 10/89 و 91.
[2] ــ الجرح و التعدیل 5/163.
[3] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 6/12 و 13.
[4] ــ المنتظم 12/341.
[5] ــ هدیة العارفین 1/441.
[6] ــ طبقات الحنابله 1/192.
[7] ــ الفهرست (الندیم) 236.
[8] ــ البدایة و النهایه 11/82.
[9] ــ المنتظم 12/341.
[10] ــ البدایة و النهایه 11/82.
[11] ــ سیر اعلام النبلاء 13/40
[1] ـ 404.
[12] ــ الفهرست (الندیم) 236.
[13] ــ هدیة العارفین 1/442.
[14] ــ المستدرک علی معجم المؤلفین 435.
[15] ــ اسماء الکتب 256.
[16] ــ کشف الظنون 1/380.*