عبدالملک ـ اصمعی (122 ـ 215 هـ )

ابوسعید عبدالملک بن قُرَیْب بن عبدالملک بن علی اصمعی باهلی بصری، معروف به ابن هشام.

در سال 122 یا 123 هـ در بصره زاده شد.1 گفته اند که جد وی علی بن اصمع به جهت سرقتی که در سَفَوان، محلی نزدیک بصره مرتکب شد، به دستور علی(علیه السلام)مجازات و انگشتانش بریده شد.2 این جریان در ناصبی شدن (افراط در دشمنی علی(علیه السلام)) وی3 تأثیر گذاشت. ابوسعید ادیب، لغت دان، نحوی، آگاه به تاریخ و غرایب، بذله گو و اهل بحث و مناظره بود.4 از خلیل بن احمد، ابوعمرو بن علاء، عمر بن ابی زائده و برخی دیگر روایت کرده و افرادی چون محمد بن ادریس شافعی، ابوحاتم رازی، ابوحاتم سجستانی، یحیی بن مَعِین، عمر بن شبّه و گروهی دیگر از او روایت کرده اند. دانشمندان اهل سنت وی را از جهت تسلط بر علوم ادبی و بحث و مناظره و داشتن حافظه قوی بسیار ستوده اند. گفته شده: وی مدعی بود که شانزده هزار قصیده را از حفظ دارد. اخفش می گوید: اصمعی و خلف داناترین افراد به شعر می باشند و اصمعی از خلف داناتر است، چون به علم نحو نیز آشنایی دارد. یحیی بن معین بر این باور است که ابوسعید در فن خویش داناترین افراد است. مبرّد او را در کثرت روایت و لغت، دریایی که مانندش شناخته نشده، می داند.5 اصمعی در دوران هارون الرشید (خلافت 170 ـ 193 هـ ) وارد بغداد شد و همراه سایر علما در مباحثه ها و جلسات علمی که در دربار عباسیان تشکیل می شد، شرکت فعال داشت. وی در بحث های علمی بر دیگران برتری داشت و در داستان سرایی و گفتن مطالب خنده آور و ملیح نیز ماهر بود. در همین رابطه در یک جلسه یکصد هزار درهم از هارون الرشید جایزه دریافت کرد.6 او آثار و کتاب های فراوانی دارد که چنین است: الاجناس اصول الکلام خلق الانسان الابل الاخبیة و البیوت الاشتقاق فعل و افعل الامثال الاوقات الخراج الدلو السرج و اللجام و البری و العقال الشاة غریب الحدیث القلب و الابدال اسماء الخمر الاضداد خلق الفرس الاثواب الاراجیز الاصوات الالفاظ الانواء جزیرة العرب النوادر الخیل الرحل السلاح الصفات غریب الحدیث و الکلام الوحشی الفرق المذکر و المونث المصادر ما اتفق لفظه و اختلف معناه ما تکلم به العرب فکثر فی افواه الناس اللغات ما اختلف لفظه و اتفق معناه القصائد الست معانی الشعر المقصور و الممدود میاه العرب النخله نوادر الاعراب الهمزه المیسر و القداح الوحوش النبات و الشجر7 الماء مناة العرب ما اختلف مبناه و اتفق معناه نوادر الاعراض الاضداد العرف8 النحل و العسل الفتوح الابواب النسب9 الدارات10 الاصمعیات شرح دیوان ذی الرمه الملوک تاریخ العرب قبل الاسلام11 و الشاء.12 اصمعی بنابر مشهور در حدود نود سالگی در سال 215 یا 216 هـ در بصره یا مرو درگذشت13 و فضل بن ابی اسحاق بر وی نماز گزارد.14 بعد از درگذشت اصمعی، ابوقلابه شاعر شیعی مذهب در نکوهش وی اشعاری سرود.15

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 3/175.
[2] ــ همان 174 و 175.
[3] ــ قاموس الرجال 7/9.
[4] ــ تاریخ بغداد 10/410 ـ 417.
[5] ــ تهذیب الکمال 18/383، 384 و 387 ـ 390.
[6] ــ تاریخ بغداد 10/410 ـ 417.
[7] ــ الفهرست (الندیم) 61.
[8] ــ اسماء الکتب 209.
[9] ــ هدیة العارفین 1/624.
[10] ــ معجم مصنفی الکتب العربیه 315.
[11] ــ المستدرک علی معجم المؤلفین 875.
[12] ــ ایضاح المکنون 2/304.
[13] ــ وفیات الاعیان 3/175.
[14] ــ الفهرست (الندیم) 61.
[15] ــ معجم الادباء 7/116 و 117.*

دیگر منابع: سیر اعلام النبلاء 10/175 مختصر تاریخ دمشق 15/203 بغیة الوعاة 2/112 الاعلام 4/162 التاریخ الکبیر 5/428 المعارف 543 الجرح و التعدیل 5/363 الانساب 1/177 میزان الاعتدال 2/662 النجوم الزاهره 2/190 لغت نامه دهخدا 2/2400 معجم المؤلفین 6/187.

عبدالملک ـ انصاری (م 176 هـ )

ابوطاهر عبدالملک بن محمد بن ابی بکر بن محمد انصاری مدنی اعرج حزمی.

از پدرش1 و عمویش عبدالله2 روایت کرده است و افرادی چون ابنوهب، عبدالله بن صالح عجلی، شریح بن نعمان جوهری، سعید بن عفیر3 و عبدالله بن مسلم عجلی4 از او روایت کرده اند. وی در خاندانی که اهل علم بوده و از سیره و حدیث پیامبر(صلی الله علیه وآله) آگاهی داشته اند، پرورش یافته است.5 ابوطاهر ثقه،6 کم حدیث،7 دانشمندی بزرگ، بینا به احکام و آگاه به اقوال پیشوایان حدیث در مدینه بوده است.8 وی به بغداد مسافرت کرد و در آنجا ساکن شد9 و به نقل حدیث پرداخت.10 در سال 170 هـ قاضی دیار مصر شد11 و