یاران حضرت علی(علیه السلام)3 و جزء تابعین به شمار می رفت4 و از افرادی مانند ابن عباس، زید بن خالد جهنی، جابر بن عبدالله، ابوهریره و ابوسعید خدری حدیث شنید. او از فقهای بزرگ حجاز،5 مفسر قرآن،6 مفتی اهل مکه و از محدثان مورد اعتماد بود و بزرگانی همچون ابن جریج، زُهری، مالک بن دینار، اعمش و ایوب سختیانی از او بهره برده اند.7 شیخ طوسی وی را مخلط، کسی که از افکار و عقاید صحیح برخوردار نیست، خوانده است.8 او مدتی به تعلیم کاتبان اشتغال داشت و از راه زنبیل بافی امرار معاش می کرد. در جریان جنگ بین حجاج و عبدالله بن زبیر دستش قطع شد و در پایان عمر نابینا شد.9 کتاب تفسیر القرآن اثر اوست.10 در رمضان سال 114 در مکه درگذشت.11 زمان فوتش را به اختلاف ذکر کرده اند.12

پی نوشت ها

[1] ـ الثقات 5/199.
[2] ــ سیر اعلام النبلاء 5/78.
[3] ــ التاریخ الکبیر 6/463.
[4] ــ رجال الطوسی 51.
[5] ــ الثقات 5/199.
[6] ــ تاریخ مدینة دمشق 40/366 و368.
[7] ــ معجم المؤلفین 6/283.
[8] ــ تاریخ مدینة دمشق 40/366 و371.
[9] ــ رجال الطوسی 51.
[10] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 7/200.
[11] ــ هدیة العارفین 1/664.
[12] ــ المنتظم 7/168.
[13] ــ تاریخ مدینة دمشق 40/371 مختصر تاریخ دمشق 17/74.*

دیگر منابع: خلاصة الاقوال 243 تنقیح المقال 2/252 المعارف 444 الکامل فی التاریخ 5/179 میزان الاعتدال 3/70 الأمالی (مفید) 140 و252 حلیة الاولیاء 3/325 الطبقات الکبری 5/467 البدایة و النهایه 9/306 الاعلام 4/235 شذرات الذهب 1/147 تقریب التهذیب 2/22 الجرح و التعدیل 6/330.

عطاء ـ خراسانی (50 ـ 135 هـ )

ابوایوب عطاء بن عبدالله خراسانی بلخی.

مولای مهلب بن ابی صفره بود1 و در سال 50 یا 60 هـ متولد شد. او را اهل سمرقند یا بلخ دانسته اند که در شام سکونت داشت.2 در زمره بصریین به شمار می رفت و به سبب سفر به خراسان و مدتی اقامت در آنجا، به خراسانی ملقب گردید.3 او از افرادی چون سعید بن مسیب، سعید بن جبیر، ابومسلم خولائی و عروة بن زبیر روایت نموده و شاگردانی هم چون فرزندش عثمان، ضحاک بن مزاحم هلالی و عبدالرمن بن یزید بن جابر را تربیت کرد.4 عطاء فردی موثق، فقیه،5 مفسر،6 واعظ و اهل فتوا، جهاد و عبادت7 بود. وی در سال 133 یا 135 هـ درگذشت و در بیت المقدس دفن گردید.8 تفسیر قرآن و تنزیل قرآن اثر اوست.

پی نوشت ها

[1] ـ التاریخ الکبیر 6/474.
[2] ــ تاریخ مدینة دمشق 40/416 و 422.
[3] ــ سیر اعلام النبلاء 6/140.
[4] ــ تاریخ مدینة دمشق 40/416.
[5] ــ همان.
[6] ــ طبقات المفسرین 1/385.
[7] ــ سیر اعلام النبلاء 6/140.
[8] ــ تاریخ مدینة دمشق 40/436.*

دیگر منابع: الطبقات الکبری 7/369 میزان الاعتدال 3/73 العبر 1/140 الجرح و التعدیل 6/334 الثقات 5/206 الکامل فی ضعفاء الرجال 5/358 الاعلام 4/235 تاریخ الاسلام 8/490 تهذیب الکمال 20/106 خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 7/212 مختصر تاریخ دمشق 17/76 کشف الظنون 1/353 المنتظم 7/313 تقریب التهذیب 2/23 شذرات الذهب 1/192 الضعفاء الصغیر 93.

عطاء ـ هذلی (م 126 هـ )

ابوریان عطاء بن دینار هذلی مصری بصری.

اهل و ساکن مصر و از موالی بنی خناعه که از بطن هذیل می باشند1 یا از خاندانی از قبیله هذیل بود.2 او از سعید بن جبیر،3 حکیم بن شریک هذلی، شفی الاصبحی،4 عباس بن جلید حجری،5 عمار بن سعد تجیبی6 و دیگران روایت کرده است. افرادی چون عمرو بن حارث،7 ابن لهیعه،8 سعید بن ابی ایوب،9 نافع بن یزید و حیوة بن شریح10 از وی روایت کرده اند. رجالیون او را محدث، مورد اعتماد، مفسر11 و مستقیم الحدیث دانسته اند.12 سرانجام در ابتدای سال 126 هـ در مصر درگذشت. وی دارای کتاب التفسیر است.13

پی نوشت ها

[1] ـ تهذیب الکمال 20/67.
[2] ــ تاریخ الاسلام 8/178.
[3] ــ التاریخ الکبیر 6/473.
[4] ــ الجرح و التعدیل 6/332.
[5] ــ تهذیب الکمال 20/67.
[6] ــ میزان الاعتدال 3/69.
[7] ــ التاریخ الکبیر 6/473.
[8] ــ الجرح و التعدیل 6/332.
[9] ــ التاریخ الکبیر 6/473.
[10] ــ تهذیب الکمال 20/68.
[11] ــ معجم المفسرین 1/346.
[12] ــ تهذیب الکمال 20/68.
[13] ــ میزان الاعتدال 3/70.*

دیگر منابع: خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 7/198 تاریخ التراث العربی 1/76 الاعلام 4/235 معجم المؤلفین 6/283 لغت نامه دهخدا 10/14060.

عطاء ـ هلالی

عطاء ـ هلالی (19 ـ 103 هـ )

ابومحمد عطاء بن یسار هلالی مدنی مکی.

در سال 19 هـ متولد شد.1 او اهل مدینه و از موالی میمونه، همسر