عیسی بن جعفر عباسی بود. گفته اند که در سال 221 هـ 1 در محله عقیقیه، در جانب باب ختلیه بغداد و در خانه ای در جوار قصر عیسی بن جعفر زاده شد.2 ابن رومی دو نژاد ایرانی و رومی را از ناحیه پدر و مادر نسب می برد. نیاکانش رومی یا طبق سروده خودش یونانی، و مادرش حسنه بانویی صالح و پرهیزکار از خراسان و دختر عبدالله سجزی بود که در کهنسالی درگذشت.3 پدرش با برخی دانشمندان و ادیبان از جمله ابوجعفر محمد بن حبیب بن امیه بغدادی (م 245 هـ ) دوستی و آمدوشد داشت، از این رو محمد بن حبیب، علی ابن رومی را به خاطر هوش و زیرکی اش مورد عنایت قرار داده و به تعلیم و آموزش وی پرداخت.4 از آن پس خود ابن رومی به دلیل علاقه ای که به کسب علم و دانش داشت، در حلقه های تدریس که در مساجد تشکیل می شد، شرکت می جست. در مناظره های علمی و ادبی حضور می یافت و با عالمان و کاتبان عصر خویش همنشین می گشت. ابن رومی در این راه تا جایی که برایش میسر بود، به حفظ قرآن پرداخت. همچنین گزیده هایی از خطبه ها و اشعار شاعران را از بَر نمود و به فراگیری ریاضیات و مطالعه کتاب های منطق، فلسفه و نجوم همت گماشت، به گونه ای که از سروده ها و اشاره هایش، توانایی های وی به این امور هویداست.5 شرح حال نویسان مهارت های شعری و اشعار شگفت ابن رومی در معانی نادر و آشنایی اش با علوم و فنون را ستوده و او را شاعرترین فرد زمان خود و بلیغ ترین در هجاگویی وصف کرده اند، به گونه ای که هیچ کس را مدح نکرد مگر هجو او را هم گفت. سرانجام هم جان خود را بر سر آن نهاد.6 مسعودی مورخ مشهور سده چهارم هم ضمن بر شمردن توانایی های ادبی و شعری او، سرایندگی را کمترین توانایی ابن رومی می شمارد.7 بعضی او و دعبل خزاعی را دو شاعر برتر هجوکننده اسلام دانسته اند.8 او همچنین عالِم به تاریخ و انساب بود و به زبان و لغت عربی احاطه فراوان داشت. ابن سینا می گوید که استاد ادبیاتش وی را مکلف کرد تا دیوان ابن رومی را حفظ نماید و ابن سینا آن را به همراه چند کتاب دیگر در مدت زمان شش روز و نصف از بَر نمود. همچنین او اشعاری از دیوان این شاعر توانمند را که فهم آنها مشکل بوده، گزینش و شرح کرده است.9 ابن رومی از مفاخر شعرای شیعه به شمار آمده و شاعر ویژه امام حسن عسکری(علیه السلام) بوده است.10 گرایش شیعی او از قصیده ای که در مدح امیر مومنان علی(علیه السلام)و قصیده ای طولانی که در رثای یحیی بن عمر علوی که در دوره متوکل (خلافت 232 ـ 247 هـ ) و مستعین (خلافت 248 ـ 251 هـ ) قیام کرد و در سال 250 هـ کشته شد، سروده است، آشکار است. او در این قصیده، اهل بیت را می ستاید و بنی عباس را بدترین پیشوایان می داند که حقوق خاندان نبوت را تضییع کرده اند.11 سید بن طاووس هم وی را از شاعران شیعه می شمارد.12 او سراسر عمر خود را در بغداد گذراند و به ندرت که خارج می شد، خیلی زود باز می گشت. وی به خاطر گرایشات مذهبی، با ابن حاجب دوست بود، ولی با علی بن جهم (م 249 هـ ) که ناصبی و از دشمنان اهل بیت(علیهم السلام)بود، اختلافات شدید مذهبی و شعری داشت.13 ابوالحسن ابن رومی خواهر و برادر هم داشته است. برادر بزرگ ترش ابوجعفر محمد، ادیب و در خدمت عبیدالله بن عبدالله بن طاهر بود و پیش از علی درگذشت. وی سه پسر نیز داشته که هر سه در کودکی مردند.14 علی ابن رومی دیوان شعر نسبتا بزرگی دارد. الندیم می گوید که اشعار او ترتیب نداشت تا آنکه ابوطیب وراق بن عبدوس آنها را جمع آوری، و صولی آن را براساس حروف الفبا مرتب کرد.15

احمد حسن بَسَج که دیوان ابن رومی را تحقیق، و در سه جلد از طریق دارالکتب بیروت منتشر ساخته، در مقدمه خود بر این کتاب اطلاعات ارزنده ای را با بهره گیری از اشعار خود شاعر و برخی منابع دیگر به دست داده است که تذکر بخشی از آنها زیبنده و سزاوار است. او می گوید: ابن رومی از کودکی نبوغ خود را در سرودن شعر و هجوگویی به اثبات رساند. نخستین شعر او هجو پسری به نام جعفر بود. در جوانی بسان شاعران پرآوازه به فروش اشعار خود روی آورد و به رغم دوری جستن از خلفا، سروده هایش را به صاحب منصبان ارایه می کرد. در حدود 237 هـ که اوان جوانی شاعر است، اشعارش را به محمد بن عبدالله بن طاهر والی بغداد پیشکش کرد، اما نه تنها با عطایا و جوایز تقدیر نشد، که ابن طاهر به انتقاد از شعرهایش پرداخت و خشم و غضب ابن رومی را فراهم آورد و خیلی گزنده مورد هجو شاعر جوان واقع شد. در سال 248 هـ که ایام خلافت منتصر (247 ـ 248 هـ ) بود، به سامرا مرکز حکومت و خلافت رفت و احمد بن خصیب وزیر را مدح گفت. پس از آن به بغداد بازگشت و به مدح محمد بن عبدالله بن طاهر و سپس برادرش عبیدالله که والی بغداد بود، پرداخت و بسیار مورد اکرام و احترام عبیدالله قرار گرفت و