علی ـ شیبانی (قرن سوم هجری)

ابوالحسن علی بن حسن بن عبید بن محمد بن سعد بن ایاس شیبانی، معروف به ابن اعرابی.

ابن اعرابی شهرت چند تن از دانشمندان و محدثان است1 و گاه چنین برمی آید که منابع، داده های اینان را در هم آمیخته باشند. این فرد آوازه چندانی نداشته و زیست نامه او هم گزارش نشده است. در منابع او را با عنوان علی بن الاعرابی می یابیم، ولی گفته های منابع یکسان و همخوان نیست. نخستین کس الندیم است که او را اهل کوفه، از خاندان بنی شیبان و فردی فاضل و دانشمند و پیش گام در رشته و تخصص خود آورده که کتابی به نام المسائل و الاختیارات داشته است.2 و از تخصص او نام نبرده، اما در شمار مهندسان، ریاضی دانان، منجمان، موسیقی دانان و... جای داده است.3 شاید به همین خاطر است که برخی منابع او را منجم لقب داده اند4 و ابن ماکولا به صراحت او را مشهور به اخترشناسی معرفی می کند.5 برهان الدین حلبی وی را کوفی نمی داند، بلکه واسطی تهامی می نامد و همانند ذهبی او را متهم می کند که خبری جعلی و دروغ را با سند صحیح گزارش کرده است.6 به هر حال علی بن اعرابی اساتید و شاگردانی داشته که علی بن عمروس انصاری، عبدالله بن غمر بجلی، ابوخالد یزید بن یحیی خزاعی، ابوالعتاهیه اسماعیل بن قاسم (م 211 هـ )،7 ابوبکر بن ابی شیبه8 و عبدالله بن محمد بن ابراهیم قیسی کوفی (م 235 هـ ) از اساتید، و قاضی ابوعبدالله حسین بن اسماعیل محاملی9 (م330 هـ )، ابوبکر محمد بن جعفر بن محمد خرائطی10 (م327 هـ )، ابومحمد قاسم بن محمد بن بشار انباری11 (م305 هـ ) و عبدالله بن ابی سعد وراق در شمار شاگردان اویند.12 تاریخ درگذشت علی شیبانی به دست نیامد، ولی به استناد وفات اساتید و شاگردانش به دست می آید که وی در قرن سوم می زیسته و به احتمال زیاد در نیمه دوم این قرن درگذشته است. گویا علی بن اعرابی که در سال 287 هـ پس از اسارت ابوثابت در جنگ با رومیان از سوی مردم به امارت و فرماندهی طرسوس برگزیده شد، همین فرد است که در آن زمان پیرمرد بوده و به تصریح طبری از میان افراد سالخورده که بازمانده از جنگ بودند، انتخاب شد.13

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 1/187.
[2] ــ الفهرست 337.
[3] ــ همان 325.
[4] ــ تاریخ مدینة دمشق 11/130.
[5] ــ الاکمال 6/189.
[6] ــ الکشف الحثیث 184 میزان الاعتدال 3/163.
[7] ــ تاریخ بغداد 11/373.
[8] ــ مسند الشهاب 1/65.
[9] ــ المنتظم 10/19.
[10] ــ تاریخ مدینة دمشق 17/389 و 37/488.
[11] ــ الامالی (طوسی) 5.
[12] ــ الانساب 1/188.
[13] ــ تاریخ الطبری 10/76 تاریخ ابن خلدون 3/352.*

دیگر منابع: لسان المیزان 4/270 شرح الاخبار 2/311 البدایة و النهایه 11/95 بلاغات النساء 50 تاریخ مدینة دمشق 14/74 المنتظم 7/111 تاریخ بغداد 7/457 بحارالانوار 44/132.

علی ـ صائغ (در عصر امام کاظم(علیه السلام))

ابوالحسن علی بن میمون صائغ کوفی، ملقب به ابوالاکراد.

از اصحاب امام باقر، امام صادق1 و امام کاظم(علیهم السلام) بود2 و از امام سجاد،3 امام صادق و امام کاظم(علیهم السلام) روایت کرده و محدثانی چون عبیس بن هشام4 و حسن بن محمد بن سماعه (م263هـ ) از او روایت نمودند.5 ابن داود بعضی از روایات نقل شده از ابوالحسن را قابل اعتماد ندانسته است،6 ولی بیشتر رجال نویسان بنا به دعای امام صادق(علیه السلام)در حق وی،7 روایات ایشان را قابل قبول دانسته اند. ابوالحسن ظاهراً عمر طولانی داشت و زمان امام رضا(علیه السلام) را نیز درک کرد،8 ولی اینکه تا قرن سوم زنده بوده باشد، اطلاع نداریم. کتاب الحدیث اثر برجای مانده از اوست.9

پی نوشت ها

[1] ـ رجال البرقی 16و25.
[2] ــ رجال ابن داود 252.
[3] ــ معجم رجال الحدیث 12/210.
[4] ــ رجال النجاشی 2/106.
[5] ــ الفهرست (طوسی) 94.
[6] ــ رجال ابن داود 252.
[7] ــ اختیار معرفة الرجال 366.
[8] ــ معجم رجال الحدیث 12/210.
[9] ــ الذریعه 6/351.*

دیگر منابع: رجال الطوسی 129و243 جامع الرواة1/605 خلاصة الاقوال 96 قاموس الرجال 7/592 تنقیح المقال 2/312 التحریر الطاووسی 350 مجمع الرجال 4/231 نقد الرجال 245 الوجیزه 75.

علی ـ صاحب زنج (م 270 هـ )

علی بن محمد بن عبدالرحیم عبدی بصری ورزنینی، صاحب زنج.

در ورزنین، از روستاهای شهرری به دنیا آمد و رشد یافت.1 منابع او را فردی شجاع، مکّار، ستاره شناس و نیز فاضل، بلیغ و شاعر دانسته اند.2 صاحب زنج ابتدا به بعضی از اطرافیان منتصر (خلافت