کاستی های پیش آمده جبران شود و هم اتقان سندی مطالب، مورد تأیید قرار گیرد. بدین طریق تمامی مطالب آمده درباره یک مؤلف، در حد امکان، مستند به منابع شده است.

8 ـ از آن رو که در پانوشت زندگی نامه ها، تمامی مآخذ جای نمی گرفت، جهت غنای بیشتر مباحث و نیز اطلاع رسانی کامل تر، «دیگر منابع» در پایان مقالات، یادآوری شده و با آدرس دقیق آمده اند تا پژوهش گران در صورت نیاز بتوانند از منابع بیشتری بهره گیرند.

چند نکته

برای آشنایی بیشتر با زوایای دائرة المعارف، توجه به چند نکته ضروری است:

یکم: در مرحله فیش برداری، چند منبع، پایه تحقیق و پژوهش قرار گرفت که مراجعه به آنها اولویت داشت و به عنوان اولین منابع مرتبط با حوزه مورد نظر شناخته شده اند، هر چند کمبود و نقصان منابع اولیه و ضرورت تکمیل اطلاعات، ما را به مراجعه به فهرست نسخه های خطی و نوشته های متأخر واداشت. عمده ترین این مآخذ عبارت اند از:

الفهرست، اثر الندیم ابوالفرج محمد بن اسحاق بغدادی (م385ق) رجال نجاشی، اثر ابوالعباس احمد بن علی کوفی (م450ق) الفهرست، اثر شیخ طوسی محمد بن حسن (م460ق) فهرست أسماء علماء الشیعه و مصنفیهم، اثر شیخ منتجب الدین علی بن عبیدالله بن بابویه رازی (م585ق) معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعة و أسماء المصنفین منهم، از محمد بن علی بن شهر آشوب (م588ق) کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، از حاجی خلیفه مصطفی بن عبدالله (م1067ق) أسماء الکتب (المتمم لکشف الظنون)، اثر عبداللطیف بن محمد ریاضی زاده (م1087ق) ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، و هدیة العارفین (أسماء المؤلفین وآثار المصنفین)، تالیف اسماعیل پاشا بغدادی (م1339ق) معجم المطبوعات العربیة و المعرّبه، اثر یوسف الیان سرکیس (م1351ق) الذریعه الی تصانیف الشیعه، از آقابزرگ تهرانی (1389ق) فهرست نسخه های خطی فارسی، اثر علی نقی منزوی (معاصر) معجم المؤلفین، المستدرک علی معجم المؤلفین، و معجم مصنفی الکتب العربیه، هر سه مورد از عمر رضا کحّاله (معاصر).

دوم: اگرچه ابوالفرج محمد بن اسحاق الندیم، به ابن ندیم شهرت دارد اما با تحقیق و بررسی که صورت گرفت، لقب الندیم درست تر ارزیابی شد. از این رو در سرتاسر دائرة المعارف، از وی با عنوان الندیم یاد شده است.

سوم:مؤلفانی که اسامی آنان در کتاب های رجال نجاشی، فهرست طوسی، فهرست منتجب الدین و معالم العلماء ابن شهرآشوب آمده، به حکم استناد به همین کتاب ها که علی القاعده رجال شیعی را بررسی و معرفی کرده اند، شیعه تلقی شده اند مگر افرادی که در این منابع به شیعه نبودن آنان تصریح شده باشد.

چهارم: برای یک نواختی مدخل ها، اسامی نویسندگان براساس نام آنان آمده، هر چند ممکن است با کنیه یا لقبی شهرت یافته باشند. برای مثال، ابوذر با نام «جندب ـ غفاری» و زراره با عنوان «عبدربه ـ زراره» مدخل قرار گرفته و شهرت آنان به جای خود ارجاع شده است. گفتنی است که این نام ها براساس منابع و مآخذ استخراج شده و مدخل قرار گرفته اند.

پنجم: بسیاری از مدخل ها که شمارشان کم نیست و در برخی منابعِ کتاب شناسیِ عمدتاً متأخر همچون کشف الظنون، ایضاح المکنون و معجم المؤلفین، شخصیتی مستقل تلقی شده اند، اما چون در روند تحقیق، روشن شد که صاحب این عناوین فرد واحدی است، آن مدخل ها در هم ادغام شدند.

ششم:شخصیت های معرفی شده بر پایه سال وفاتشان از هم تفکیک شده و بر اساس قرن ها تقسیم بندی و مرتّب شده اند. البته مؤلفانی که بین دو