نام کتاب : دائرة المعارف مؤلفان اسلامی نویسنده : --- جلد : 1 صفحه : 57
قرن مردّد بودند در قرن پیش جای گرفته اند. برای مثال، جلد اول که نویسندگان سه قرن نخست را در خود جای داده، در صورتی که فردی بین قرن سوم و چهارم هجری مردد بوده، در همین جلد از آن یاد شده است.
هفتم: کسانی که برای آنان در منابع، چند سال ولادت یا وفات ذکر شده بود، هم در سر متن و هم درون متن، قول قوی تر به عنوان تاریخ معتبر لحاظ شده یا به اعتبار قراین و شواهد دیگر، قولی رجحان داده شده است. با همه اینها در برخی موارد، اگر چه در عنوان مقاله، یک تاریخ قید شده، امادر متن، ناچار اقوال متعدد به دنبال هم ذکر شده اند، بی آنکه یکی از آنها بر دیگری برتری داده شده باشد.
هشتم: افرادی که سال وفاتشان به دست نیامد، اما زمان حیات آنان به اعتبار اساتید، شاگردان، سال تألیف کتاب یا تصریح به زنده بودن آنان در زمانی خاص و یا هنگام رخداد واقعه ای مشخص است، در همان قرنی که می زیسته اند با قید «زنده در...» از آنان یاد شده است. همچنین افرادی که از اصحاب امامان(علیهم السلام)شمرده شده یا در دوره آن بزرگواران می زیسته اند، با عنوان «در عصر...» شناسایی شدند تا هم زمان تقریبی زیست آنان به دست آید و هم ظرف زمان زندگی آنان با نام ائمه(علیهم السلام)معرفی شود.
نهم:نویسندگانی که به دلیل ذکر نامشان در منابعی چون فهرست الندیم، فهرست طوسی و رجال نجاشی، روشن است که از شخصیت های سده های نخستین اسلامی هستند، اما سال وفات یا زمان دقیق زنده بودن آنان به دست نیامد، در بخشی با عنوان «مجاهیل» و در جلدهای بعدی خواهد آمد. همچنین است آثار و کتاب هایی که پدید آورندگانشان معین و مشخص نیست اینها نیز در بخشی جداگانه معرفی خواهد شد.
دهم: ذکر این نکته، ضروری است که مراد از مؤلف در این دائرة المعارف، تنها آنانی نیستند که با دست و قلم خویش اثری آفریده باشند، بلکه هر کسی که از او اثری، هر چند اندک و کم حجم، باقی مانده یا ظهور یافته باشد، مثل شعرایی که اشعار مکتوبی داشتند (چه خود نوشته و چه دیگران گردآوری کرده باشند) در این طرح گنجانده شده است. از این رو گاه افرادی که فقط چند برگ شعر از آنان ذکر شده، به عنوان مؤلف به شمار آمده و در این مجموعه جای گرفته اند.
یازدهم: در یادکرد از آثار شاعران، گاه به تبعیت از الندیم چنین آمده که او چند ورقه شعر داشته است. معیار سنجش الندیم در این آگاهی دهی، «ورقه سلیمانی» است که به تصریح خودش در صفحه 181 الفهرست، هر ورق سلیمانی، حاوی بیست سطر بوده، اما شمارگان ورقه ها تقریبی است نه تحقیقی.
دوازدهم: چون غرض اصلی از این مجموعه، ارائه اطلاعاتی اجمالی از مؤلفان بوده، عملا از سطح گردآوری مطالب حدّاقلی پا فراتر ننهاده، و داوری های علمی در باره صحت و سقم داده ها را به فرصتی دیگر واگذار کرده است چرا که پرداختن به این مقوله، خود کاری جداگانه و بس بزرگ است و چنین مجموعه هایی نمی توانند عهده دار آن شوند. با همه اینها، آنچه آمده خود به گونه ای گزینش فرض صحیح تر می تواند تلقی شود.
سیزدهم: چنان که اشاره شد، ساختار مقالات بر اساس آیین نامه تعریف شده، با جهت گیری شناسایی علمی و جایگاه نویسندگی افراد است، از این رو دیگر مطالب در حاشیه قرار گرفته اند. با همه اینها، ذیل هر مدخلی، ابتدا نسب نامه فرد، زمان و مکان ولادت و سپس دوران رشد و بالندگی و در پی آن، فعالیت های علمی وی قرار گرفته است و برای شناخت بهتر یک شخصیت، از اساتید و شاگردان و مروی عنه و راویان نیز تا جایی که میسر بوده سخن به میان آمده است، آن گاه درباره نقش سیاسی ـ اجتماعی و فرهنگی، اطلاعاتی عرضه و سپس به تألیفات او نظر شده و در پایان به سال درگذشت و گاه محل دفن وی پرداخته شده است. البته گاهی سیاق و روند مباحث یا تأکید بر عدم تکرار یک مأخذ در مقاله، موجب شده تا ساختار بحث، دگرگونی یافته و تنوع بیابد بدین معنا که در مواردی، برای کاستن از تعداد آدرس ها، بر خلاف شیوه نامه، داده های یک منبع در یک جا و در کنار هم آمده است.
چهاردهم: منظور از قید «اسلامی» در پسوند مؤلفان، بدان سبب است که در این پروژه، دانشمندان غیر مسلمانی هم که در حوزه اسلامی و در
نام کتاب : دائرة المعارف مؤلفان اسلامی نویسنده : --- جلد : 1 صفحه : 57