بزرگانی همانند احمد بن حنبل، یحیی بن معین، ابوحاتم و نسائی او را توثیق کرده اند و در مقابل، سعدی جوزجانی وی را منحرف و مجاهر توصیف می کند، اما ذهبی به دفاع از ابان برخاسته و این نسبت های ناپسند را به معانی دیگری توجیه و تفسیر می نماید تا وثاقت ایشان خدشه دار نشود.11

محدثان بسیاری از شیعه و سنی چون محمد بن ابی عمیر، عبدالرحمان بن ابی نجران، ابان بن عثمان احمر، ابان بن عبدالله بجلی، جمیل بن درّاج، سفیان بن عیینه، سیف بن عمیره، شعبة بن حجاج و مخلد بن خداش از او روایت کرده اند.12 برخی شمار آنان را حدود پنجاه نفر دانسته اند.13

سرانجام، ابان در کوفه14 و به سال 141 هـ درگذشت و امام صادق (علیه السلام) هر گاه از او یاد می شد، ضمن طلب آمرزش برای وی می گفت : مرگ ابان قلب مرا به درد آورد.15

ابان افزون بر احادیث زیادی که روایت کرده، دارای تألیفاتی حتی ابداعی نیز بود. هیچ یک از آنها باقی نمانده، اما در منابع از آنها یاد شده است از آن جمله است :

معانی القرآن القرائات اصل (از اصول چهارصدگانه شیعه)16 نظم المجالس الجمل النهروان17 الصفین الفضائل القرائه که محمد بن موسی بن ابی مریم آن را گزارش کرده است غریب القرآن (تفسیر غریب القرآن)18 که برخی این کتاب را اولین تألیف در این زمینه دانسته اند19 اخبار المصنفین20 المسند گردآوری ابونعیم21 و جزئی حدیثی گردآوری طبرانی.22 همچنین ابن عدی، ابان را صاحب احادیث و نسخه هایی متقن می دانست23 که جزئیات آن چندان روشن نیست.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 1/73 .
[2] ــ الوافی بالوفیات 5/300 .
[3] ــ رجال النجاشی 1/74 به بعد.
[4] ــ اختیار معرفة الرجال 2/554 .
[5] ــ رجال النجاشی 1/79.
[6] ــ همان تهذیب الکمال 2/7 .
[7] ــ غایة النهایه 1/4.
[8] ــ رجال النجاشی 1/79 .
[9] ــ الذریعه 17/53 .
[10] ــ رجال النجاشی 1/79 .
[11] ــ میزان الاعتدال 1/5 تهذیب الکمال 2/7.
[12] ــ معجم رجال الحدیث 1/137 تهذیب الکمال 2/7.
[13] ــ تنقیح المقال 1/4 .
[14] ــ الطبقات الکبری 6/360.
[15] ــ رجال النجاشی 1/79.
[16] ــ الفهرست (الندیم) 276.
[17] ــ الذریعه 15/52 .
[18] ــ رجال النجاشی 1/79 الفهرست (طوسی) 57 ـ 59 .
[19] ــ الاعلام 1/26 .
[20] ــ هدیة العارفین 1/1.
[21] ــ الإکمال 6/371.
[22] ــ ترجمة الطبرانی 22.
[23] ــ تهذیب الکمال 2/7.*

دیگر منابع: رجال الطوسی 109، 126 و164 رجال ابن داود 29 خلاصة الاقوال 73 جامع الروات 1/9 معجم المؤلفین 1/1 سیر اعلام النبلاء 6/308 خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 1/81 الجرح و التعدیل 2/296 تاریخ بغداد 1/150 التاریخ الکبیر 1/453 الثقات 6/67 الإکمال 1/507 مشاهیر علماء الامصار 259 .

ابان ـ لاحقی (م 200 هـ )

ابان بن عبدالحمید بن لاحق بن عفیر لاحقی رقاشی.

از موالی بنی رقاش بن ربیعه و اهل بصره بود.1 به بغداد مسافرت کرد و نزد برامکه مقام یافت. مورخان وی را شاعری مشهور نزد برامکه و مقدم در حفظ شعر و ادب دانسته و گفته اند که در نقل کتاب های منثور به شعر مزدوج تخصص داشته است. معروف است او حافظ قرآن و فقیه نیز بود2 و با ابونواس شاعر معاصرش مشاجراتی نیز داشت. ابان، برامکه به خصوص جعفر برمکی را مدح کرد و آنان نیز مسئولیت تقسیم اموال در بین شاعران را به او واگذار کردند.3

لاحقی فردی متدین، اهل تهجد، متعبد و خیّر بود، چنان که وقتی یحیی بن خالد به جهت تنظیم کلیله و دمنه مبلغ ده هزار دینار به وی بخشید، نصف این مبلغ را صدقه داد.4 وی کتاب کلیله و دمنه را با دقت فراوان به نظم درآورد5 و در چهار6 یا چهارده هزار بیت به انجام رساند.7 از دیگر آثار او تنظیم کتاب های بوداسف و بلوهر، اردشیر، سیرة انوشیروان، رسائل، حلم الهند، کتاب سندباد، کتاب مزدک، الصیام و الاعتکاف8 و قصیدة ذات الحلل می باشد.9 سرانجام وی در سال 200 هـ درگذشت.10

پی نوشت ها

[1] ـ المنتظم 10/87 .
[2] ــ تاریخ بغداد 7/44.
[3] ــ طبقات الشعراء (ابن معتز) 202.
[4] ــ تاریخ الاسلام 13/86 .
[5] ــ النجوم الزاهره 2/167 المنتظم 10/87 .
[6] ــ طبقات الشعراء (ابن معتز) 240 و 241.
[7] ــ تاریخ الاسلام 13/86 .
[8] ــ تاریخ بغداد 7/44.
[9] ــ الفهرست (الندیم) 132 و 186.
[10] ــ معجم المؤلفین 1/1.*

دیگر منابع: تاریخ التراث العربی 2/4/70 الاعلام 1/27 لغت نامه دهخدا 1/221 ادباء العرب فی الاندلس و عصر الانبعاث 3/167 الذریعه 8/31