اسماعیل بن ابی اویس مدنی حدیث شنید.5 قرائت قرآن را نزد قالون که از روات قرائت، نافع بوده آموخت و از او روایت نمود6 و به گفته ای، شصت سال از عمر خود را به منظور جمع حدیث در سفرهای طولانی گذراند.7 ابوعوان اسفراینی، احمد بن هارون بردیجی، عمر بن حفص مستملی و احمد بن مروان دینوری از ایشان روایت کرده اند.8 وی در ضبط و کتابت حدیث چندان دقیق بود که می گفت: اگر کتابم در دستم باشد و احمد بن حنبل در طرف راستم، و یحیی بن معین در طرف چپم باشند، نگرانی ندارم یعنی از نوشتن آن عاجز نیستم.9 ابن عساکر به نقل از حاکم نیشابوری، او را ثقه و امین دانسته و صحت اسناد وی را مورد تأیید قرار داده است.10 چیزی از آثار ابن دیزیل بر جای نمانده و کتاب صفّین تنها اثری است که به او منسوب است.11 ابن کثیر کتاب مصنّفات را نیز به وی نسبت داده و می گوید که یکی از مجلدات بزرگ و حجیم آن درباره جنگ صفین است.12 حاجی خلیفه نیز جزئی را که مشتمل بر حدیث افک بوده، منسوب به ایشان دانسته است.13 ابن ابی الحدید قطعاتی از کتاب صفین وی را در شرح نهج البلاغه نقل کرده14 و بعضی از آنها را نصر بن مزاحم نیز از طریق دیگر در کتاب وقعة الصفین خود آورده است.15 وی به سال 27716 یا 281 هـ درگذشت.17

پی نوشت ها

[1] ـ القاموس المحیط 4/236 الأنساب 5/649.
[2] ــ تذکرة الحفاظ 2/608.
[3] ــ سیر اعلام النبلاء 13/185.
[4] ــ الوافی بالوفیات 5/346.
[5] ــ الأنساب 5/649.
[6] ــ غایة النهایه 1/11.
[7] ــ تاریخ مدینة دمشق 6/327.
[8] ــ سیر اعلام النبلاء 13/185.
[9] ــ همان، 13/186.
[10] ــ تاریخ مدینة دمشق 6/328.
[11] ــ شرح نهج البلاغه 2/222.
[12] ــ البدایة و النهایه 11/81.
[13] ــ کشف الظنون 1/583.
[14] ــ شرح نهج البلاغه 2/222 و 3/206 -208.
[15] ــ وقعة صفین 395.
[16] ــ سیر اعلام النبلاء 13/190.
[17] ــ الثقات 8/86 الأنساب 5/649.*

دیگر منابع: تاریخ جرجان 301 تاریخ الاسلام 21/107 العبر 1/403 لسان المیزان 1/49 معجم المؤلفین 1/24 مختصر تاریخ دمشق 4/46 شذرات الذهب 2/177.

ابراهیم ـ کلبی (حدود 170 ـ 240 هـ )

ابوثور ابراهیم بن خالد بن ابی یمان کلبی بغدادی.

فقیه اهل بغداد بود.1 گفته شده که او صاحب دو کنیه ابوثور و ابوعبدالله بوده و در حدود 170 هـ به دنیا آمده است.2 ابوثور در مجلس محدثان بزرگی چون سفیان بن عیینه، سعید بن منصور، اسماعیل بن علیه و وکیع بن جراح به فراگیری حدیث پرداخت3 و نزد فقیهان بغداد از پیروان ابوحنیفه فقه آموخت.4 به هنگام ورود شافعی به بغداد، وی در زمره ملازمان درس او درآمد و فقه شافعی را از ایشان فرا گرفت.5 محدثان ناموری مانند ابوداود سجستانی، ابن ماجه قزوینی، ابوحاتم رازی و ابوالقاسم بغوی از او حدیث شنیده اند.6 در میان کسانی که از وی فقه آموخته اند، می توان از داود بن علی اصفهانی بنیانگذار فقه ظاهری،7 جنید بغدادی صوفی مشهور8 و عبید بن خلف بزّاز یاد کرد.9 ابوثور در دوران تحصیل خود با مذاهب گوناگون فقهی از اصحاب حدیث، اصحاب رأی و مذهب شافعی آشنایی یافت، اما خود صاحب مذهبی مستقل بود.10 در بسیاری از مسائل با شافعی همراه نبود و نظر مخالف ابراز می داشت.11 در حدیث کسانی چون نسائی، ابن حبّان و خطیب بغدادی او را مورد وثوق شمرده اند.12 بر پایه گزارش الندیم، در نیمه دوم سده چهارم، مذهب ابوثور در آذربایجان و ارمنستان مذهب غالب بوده است. ابوثور در فقه اثر مبسوطی دارد که مشتمل بر ابواب مختلف فقه بوده و به اسلوب کتاب شافعی تألیف یافته است که بخش هایی از آن عبارت اند از: کتاب الطهارة کتاب الصلوة کتاب الصیام کتاب المناسک و همچنین کتاب احکام القرآن13 و کتاب دیگری که در آن اختلافات مالک و شافعی و نظرات فقهی خود را بیان کرده است.14 وی به سال 24015 یا 246 هـ در بغداد درگذشت و در مقبره باب الکناس به خاک سپرده شد.16

پی نوشت ها

[1] ـ الثقات 8/74.
[2] ــ سیر اعلام النبلاء 12/72 و 73.
[3] ــ الجرح و التعدیل 2/97 و 98.
[4] ــ تاریخ بغداد 6/67.
[5] ــ همان 67.
[6] ــ تهذیب الکمال 2/81.
[7] ــ طبقات الفقهاء 102.
[8] ــ طبقات الصوفیه 155.
[9] ــ الفهرست (الندیم) 265.
[10] ــ تهذیب الاسماء و اللغات 2/200.
[11] ــ الفهرست (الندیم) 265.
[12] ــ الثقات 8/84 تاریخ بغداد 6/65.
[13] ــ الفهرست (الندیم) 265.
[14] ــ الأعلام 1/37.
[15] ــ المنتظم 11/271.
[16] ــ وفیات الاعیان 1/26.*

دیگر منابع: طبقات الشافعیة 2/74 خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 1/118 الوافی بالوفیات 5/346 معجم المؤلفین 1/28 العبر 1/339 تذکرة الحفاظ 2/512 میزان الاعتدال 1/29 شذرات الذهب 2/93 تاریخ الاسلام 17/63.