داشت. همچنین آتش زدن خانه حضرت فاطمه(علیها السلام) و سقط جنین محسن، شک در نبوت پیامبر که نتیجه اش شک در دین است، نماز تراویح، نهی از متعه حج و برخی موارد دیگر را از اقدامات نکوهیده و بدعت های عمر شمرده و بسیاری از عمل کردهای عثمان را سرزنش کرده است.15 نظّام درباره اجتهاد صحابه هم عقیده داشت که یا جاهل به حکم بودند که در این صورت اجازه اجتهاد نداشتند و یا عالم به حکم بودند ولی برخلاف شرع و دستورات پیامبر، در پی مذهب سازی بودند که این نفاق است. از نظر نظّام مجتهد جاهل به احکام، کافر و منافق نیز فاسق یا کافر و هر دو مخلد در جهنّم هستند.16

جاحظ یکی از شاگردان برجسته اوست که حکایات بسیاری از وی نقل کرده است.17 احمد بن خالط،18 محمد بن شبیب و زرقان متکلم در شمار شاگردان اویند.19 نظّام، ادیب و شاعر هم بود و اشعارش دارای بلاغت و الفاظ زیبا و برخوردار از معانی و مفاهیم دقیق کلامی و فلسفی بود.20 آثار علمی او عبارت اند از: اثبات الرسل التوحید التعدیل و التجویز الرد علی اصحاب الهیولی الرد علی الدهریه الرد علی المرجئه الرد علی اصحاب الاثنین الرد علی اصناف الملحدین المعرفه تقدیر القدر المحال المخلوق علی المجبره العدل الترک المستطیع التولد الوعید الجوابات النکث الجزء المعانی علی معمر الطفره المکامنه المداخله العالم الکبیر العالم الصغیر الحدث الانسان المنطق الحرکات الجواهر و الاعراض العروس الارزاق حرکات اهل الجنه خلق الشییء الصفات القرآن ماهو و الافاعیل.21 وی که شرب خمر هم می کرده، در حال مستی از بالای بلندی سقوط کرد و در دوره معتصم (خلافت 218 ـ 227 هـ ) یا واثق (خلافت 227 ـ 232 هـ )22 و در خانه حمویه که با طاووس هایش شناخته می شده، درگذشت.23 تاریخ دقیق مرگ او روشن نیست، از این رو آن را در حدود 230 هـ آورده اند.24

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 205.
[2] ــ الاکمال 7/357.
[3] ــ طبقات المعتزله 44 و 50.
[4] ــ تاریخ بغداد 6/97.
[5] ــ الاعلام 1/43.
[6] ــ تاریخ بغداد 6/97.
[7] ــ الامالی 1/132 و 134.
[8] ــ الوافی بالوفیات 6/15.
[9] ــ الفرق بین الفرق 113 و 114.
[10] ــ الاعلام 1/43.
[11] ــ لسان المیزان 1/67.
[12] ــ سیر اعلام النبلاء 10/541.
[13] ــ الفهرست (الندیم) 205.
[14] ــ ریحانة الادب 6/195.
[15] ــ الملل و النحل 1/57.
[16] ــ الوافی بالوفیات 6/17.
[17] ــ المنتظم 11/66.
[18] ــ الکنی و الالقاب 3/253.
[19] ــ التنبیه و الاشراف 342.
[20] ــ الفهرست (الندیم) 205.
[21] ــ همان 205 و 206.
[22] ــ سیر اعلام النبلاء 10/541.
[23] ــ الفهرست (الندیم) 205.
[24] ــ الوافی بالوفیات 6/18.*

ابراهیم ـ نهاوندی (زنده در 273 هـ )

ابواسحاق ابراهیم بن اسحاق نهاوندی أحمری (أحمر).

آنچه از منابع به دست می آید آنکه نهاوندی از محدثان شیعه1 در قرن سوم بوده و از کسانی چون محمد بن ابی عمیر (م 217 هـ )، عبدالرحمان بن احمد تمیمی، عباس بن معروف، احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی2 و عبدالله بن حمّاد انصاری3 بهره برده و روایت کرده است، ولی از ائمه(علیهم السلام) روایتی ندارد.4 شیخ طوسی و نجاشی، نهاوندی را محدثی ضعیف و در نقل روایت، غیرقابل اعتماد دانسته و قائل اند که در دینش نیز متهم به غلّو بود.5 نهاوندی شاگردانی نیز داشته که از وی مطالب و روایاتی را اخذ کرده و نقل نموده اند که از آن میان کسانی چون قاسم بن محمد همدانی (م 269 هـ )،6 ابوسلیمان احمد بن هوذه باهلی مشهور به ابن ابی هراسه (م 273 هـ )7 و محمد بن یونس کدیمی8 را می توان نام برد. آثار و تألیفات احمری عبارت اند از: المتعة الدواجن المآکل الجنائز الصیام العدد نفی ابی ذر جواهر الاسرار مقتل الحسین(علیه السلام) النوادر و الغیبة.9 شیخ طوسی می گوید که احمد بن عبدالله کوفی و ابومنصور ظفر بن حمدون بادرایی از شاگردان احمری بوده و همه کتاب هایش را گزارش کرده اند.10

پی نوشت ها

[1] ـ لسان المیزان 1/33.
[2] ــ الامالی (طوسی) 406 و 407.
[3] ــ کامل الزیارات 280.
[4] ــ رجال الطوسی 451.
[5] ــ رجال النجاشی 1/94 الفهرست (طوسی) 10.
[6] ــ الفصول العشره 11.
[7] ــ الغیبه (نعمانی) 57.
[8] ــ لسان المیزان 1/32.
[9] ــ رجال النجاشی 1/94.
[10] ــ رجال الطوسی 412 الفهرست (طوسی) 10.*

دیگر منابع: ایضاح الاشتباه 86 نضدالایضاح 10 خلاصة الاقوال 198 رجال ابن داود 415 ایضاح المکنون 2/313 و395 هدیة العارفین 1/3 تنقیح المقال 1/13 منهج المقال 20.