آن شهر است. 2 علم قرائت را از جعفربن حمدان سلیمان، محمدبن نصربن احزم و جعفربن ابی داوود آموخت3 و از ابن جوصا، علی بن عبداللّه حمصی و ابوعلی حضائری روایت کرد. ابومحمدبن ابی نصر طرفه حرستانی و عبداللّه بن سوّار عنسی از او روایت کرده اند. 4 برخی او را ابن عطیه قدیم خوانده اند تا با ابن عطیه عبدالحق اشتباه نشود؛ زیرا هر دو کتابی در زمینه تفسیر دارند و چون عبداللّه دمشقی از نظر زمانی مقدم بوده، به وی لقب قدیم و به او لقب متأخر داده اند. 5 رجال نویسان اهل سنت، او را قاری، مفسر و محدثی ثقه دانسته و گفته اند حافظ پنجاه هزار بیت شعر برای استشهاد بر معانی قرآن و امام جماعت مسجد باب جاجیه معروف به مسجد عطیه بود. 6 سال 383 هجری از دنیا رفت. 7 اثر او تفسیر قرآن است که باقی نمانده و فقط اقتباس هایی از آن در آثار دیگر همچون الکشاف باقی مانده است. 8

پی نوشت ها

1ـ تاریخ الاسلام 27 / 64. 2ـ فرهنگ بزرگان 304. 3 ـ طبقات المفسرین (سیوطی) 45. 4 ـ تاریخ الاسلام 27 / 64. 5 ـ ریحانه الادب 8 / 118. 6 ـ تاریخ التراث العربی 1 / 1 / 104. 7 ـ الوافی بالوفیات 17 / 320. 8ـ کشف الظنون 1 / 439؛ فرهنگ بزرگان 304.

دیگر منابع: تذکره الحفاظ 3 / 1017؛ النجوم الزاهره 4 / 165؛ غایه النهایه 1 / 433؛ طبقات المفسرین (داوودی) 1 / 245؛ الاعلام 4 / 103؛ معجم المؤلفین 6 / 83؛ فرهنگ زندگی نامه ها 1 / 597.

احسان آذرکمند

عبداللّه ـ دینوری

عبداللّه ـ دینوری (م. 390ق)

ابوالقاسم عبداللّه بن عبدالرحمان دینوری

وی از ادیبان و نویسندگان بزرگ خراسان بود. فرزندش منصور، پدرش را از نوادگان عبداللّه بن عباس بن عبدالمطلب شمرده است. دینوری مدتی مسئول دیوان مالیات خراسان و گردآوری آن بود1 و در حدود سال 390 هجری از دنیا رفت. تألیفات و نوشته هایی داشته که شمار آنها را سی جلد ذکر کرده اند. اشعار بسیاری نیز سروده است. 2

پی نوشت ها

[1] ـ یتیمه الدهر 4 / 155. 2 ـ الاعلام 4 / 96.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 1 / 537؛ معجم المؤلفین 6 / 69.

احسان آذرکمند

عبداللّه ـ

دینوریعبداللّه ـ دینوری (م. 308ق)

ابومحمد عبداللّه بن محمد (حمدان) بن وهب دینوری

مفسر، محدث و حافظ سده سوم و اوایل سده چهارم هجری، اهل دینور، از توابع کرمانشاه بوده است. وی در طلب علم و سماع حدیث، سفرهای بسیار کرد و در مصر، شام، عراق و حجاز از محضر ابوعمیر عیسی بن محمدبن نحّاس رملی (م. 256ق)، عباس بن ولیدبن مزید بیروتی، عبداللّه بن محمد فریابی، عبداللّه بن عمروبن جرّاح غزی، ابوزرعه عبیداللّه بن عبدالکریم بن یزید رازی (م. 264ق)، ابوحاتم محمدبن ادریس بن منذر رازی (م. 277ق) و برخی دیگر بهره برد؛ تا آنجا که از نظر علمی از مکانت و منزلت والایی برخوردار شد؛ به گونه ای که استادش ابوزرعه رازی از مذاکره با او اظهار ناتوانی می کرد. ابوبکر جعفربن محمدبن حسن فریابی (م. 301ق) که سالدارتر از او بود، از او روایت کرده است. همچنین برخی دیگر مانند ابوعلی حسین بن علی نیشابوری (م. 349ق)، ابوبکر محمدبن عمربن محمد جِعابی (م. 355ق)، ابوبکر محمدبن عبداللّه بن محمد ابهری، ابواسحاق ابراهیم بن محمدبن احمد دینوری (زنده در سال 377ق)، عبیداللّه بن سعید بروجردی نیز روایتگر از او بوده اند. 1 بعضی او را ثقه دانسته و تصدیق کرده اند؛ 2 ولی برخی به ویژه علما و محدثان بغداد، او را به کذب متهم کرده و متروک الحدیث دانسته اند؛ 3 تا آنجا که برخی روایت ابوعلی نیشابوری از او را تنها نقطه ضعف و لغزش ابوعلی قلمداد کرده اند. 4 اثر او دو جزء در غریب الحدیث است. گفته می شود هنگامی که دینوری این اثر خود را بر احمدبن محمد سعید معروف به ابن عقده عرضه کرد، ابن عقده او را متهم کرد و تنها دو حدیث از آن را پذیرفتنی دانست. 5 اثر دیگری که منابع معاصر به او نسبت داده اند، الواضح فی تفسیر القرآن است که نسخه های خطی از آن در ایاصوفیه و لیدن هلند موجود است. 6 وی در سال 308 هجری از دنیا رفت. 7 برخی منابع، درگذشت او را در سال 358 آورده اند8 که درست به نظر نمی رسد؛ زیرا گذشته از اینکه برخی از روایتگران او پیش از این تاریخ (358ق) در گذشته اند، ابوجعفر احمدبن سعیدبن بشر همدانی مصری نیز که در سال 253 هجری از دنیا رفته، از مشایخ حدیثی وی بوده است. 9 نام وی در برخی منابع متأخر به اشتباه علی بن محمدبن مبارک دینوری آمده است. 10